محمود عظیمی
حسین جعفری
کریم مصطفوی
ابراهیم دستکار
سعید ادیب
مجتبی اسکندری
علی سلیمانی
عزیزالله عبدالهی

یکی از مشکلات موجود در توسعه کشت زیتون خود ناسازگاری گرده می باشد. برای ارزیابی گرده افشانی و تعیین گرده زای مناسب برای برخی از ارقام زیتون (.Olea europaea L) با استفاده از روش های فیزیولوژیکی و مولکولی در منطقه طارم، پروژه ای طی سه سال در این منطقه اجرا گردید. این پژوهش روی ارقام ابوسطل، میشن، گروسان، کایسی، ژلوت، وردیال دخاین، پیکودو، کورنیکابرا و مانزانیلا دسویلا طی دو سال (1392-1394) اجرا گردید. برای تعیین خودناسازگاری 100 تا 200 گل آذین روی شاخه، و در جهت های مختلف انتخاب گردید. تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزارهای SPSS16.0 و GenAlex6.41 برای به دست آوردن فواصل ژنتیکی و رسم دندروگرام و تجزیه به مختصات اصلی استفاده شد. در این مطالعه به منظور انجام آنالیز و انتساب والدین مبتنی بر درست نمایی از برنامه( CERVUSE (3.0.6 استفاده گردید. نتایج گرده افشانی کنترل شده نشان داد در منطقه طارم، رقم کورنیکابرا با کایسی کاملا سازگار بوده و از سوی دیگر گرده دهنده مناسبی برای ابوسطل می باشد. ارقام کورنیکابرا، ژلوت و وردیال دخاین با میشن تاحدودی سازگار بودند. علاوه براین اکثر ارقام مطالعه شده در طی گرده افشانی کنترل شده با رقم وردیال دخاین ناسازگاری نشان دادند. از سوی دیگر گرده های ارقام کورنیکابرا و وردیال دخاین با ژلوت کاملا سازگار بودند. تلاقی های رقم کورنیکابرا با ارقام گرده دهنده نشان داد که گرده های رقم میشن با این رقم ناسازگار می باشد. خودگرده افشانی رقم کورنیکابرا کاملا سازگار بوده و می توان گفت این رقم خودبارور می باشد. اما نتایج تجزیه و تحلیل مولکولی هر 9 رقم (پیکودو، کورنیکابرا، ژلوت، کایسی، وردیال دخاین، میشن، مانزانیلا دسویلا، گروسان، ابوسطل) مورد بررسی را 100 درصد خودناسازگار نشان داد. استفاده از نشانگرهای ریزماهواره و هم چنین تجزیه انتساب مبتنی بر لگاریتم درست نمایی از روش تخصیص جزیی و قیاسی در تعیین گرده دهنده برای ارقام زیتون نتیجه مناسبی نشان داد. با توجه به نتایج حاصل از روش حذف مبتنی بر لگاریتم درست نمایی محتمل ترین گرده دهنده ها برای ایستگاه زیتون طارم با استفاده از آزمون والد پدری به ترتیب ذیل بودند: پیکودو: ماری گرگان، آمیگدالولیا؛ کورنیکابرا: آمیگدالولیا، AZ5؛ ژلوت: کنسروالیا، ماوی، T9؛ کایسی: AZ10، T9، AZ54، AZ60،AZ61؛ وردیال دخاین: AZ11،T3؛ میشن: T15، شنگه، T7؛ مانزانیلا دسویلا: کرونیکی، آربکین، AZ24؛ گروسان: مانزانیلا دسویلا، AZ7، T4 و ابوسطل: AZ30، AZ51، سیپرس، ماری. واژه های کلیدی:زیتون، (Olea europaea L.)،گرده افشانی، انتخاب گرده زا