یداله فرایدی
همایون کانونی
علی سعید
محسن مهدیه

به منظور انتخاب لاین های نخود متحمل به سرما و با عملکرد دانه بیشتر و تغییر زمان کشت از بهاربه پاییز، این تحقیق با یک آزمایش مقدماتی مقایسه عملکرد نخود با ‮‭25‬ لاین و رقم در ارومیه و یک آزمایش پیشرفته مقایسه عملکرد نخود با ‮‭15‬ لاین و رقم، در دو ایستگاه تحقیقاتی ارومیه و کردستان و با ‮‭14‬ لاین و رقم در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه و به مدت یک سال زراعی (‮‭1393-94‬) درقالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. در ایستگاه مراغه ژنوتیپ ها، تحت تاثیر یخبندان ‮‭10/5‬- درجه سانتی گراد بدون پوشش برفی قرارگرفتند. نتایج تجزیه واریانس صفات ژنوتیپ ها در مراغه نشان داد، بین ژنوتیپ ها، از نظر وزن صد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز ازکاشت تا‮‭50‬ درصد گلدهی و تعداد روز تا ‮‭90‬ درصد رسیدگی فیزیولوژیکی، اختلاف آماری بسیار معنی دار( ‮‭01.0‬ ) وجود داشت. مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان داد، ژنوتیپ شماره 8 ‭(FLIP ‬‮‭06-86‬‭C ) ‬با ‮‭685‬ کیلوگرم در هکتار، بیشترین عملکرد دانه را داشت و سپس ژنوتیپ های شماره ‮‭10‬‭(FLIP ‬‮‭85-88‬‭C ) ‬و5 ‭(FLIP ‬‮‭182-84‬‭C ) ‬به ترتیب با عملکرد دانه ‮‭650‬ و ‮‭630‬ کیلوگرم درهکتار، از عملکرد دانه بیشتری در مقایسه با شاهد سارال (با میانگین ‮‭360‬ کیلوگرم درهکتار و با کمترین عملکرد) برخوردار بودند و به ترتیب درکلاس ‭A ‬و ‭B ‬گروه بندی قرار گرفتند. بررسی تحمل به سرما در ژنوتیپ ها نشان داد، ‭FLIP ‬‮‭121-98‬C، با مقاومت به سرمای ‮‭71‬ درصد، به عنوان ژنوتیپ متحمل ارزیابی شد. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپهای آزمایش پیشرفته در ارومیه نشان داد، ژنوتیپ شماره ‮‭10‬‭(FLIP ‬‮‭85-88‬‭C ) ‬با ‮‭1116‬ کیلوگرم درهکتار، بیشترین عملکرد دانه را داشت و سپس ژنوتیپ های شماره 5 ‭(FLIP ‬‮‭182-84‬‭C ) ‬و‮‭13‬ ‭(FLIP ‬‮‭29-01‬‭C ) ‬به ترتیب با عملکرد دانه ‮‭1067‬ و ‮‭1061‬ کیلوگرم درهکتار، از عملکرد دانه بیشتری در مقایسه با شاهد جم (با میانگین ‮‭912‬ کیلوگرم درهکتار) و سارال (با میانگین ‮‭739‬ کیلوگرم درهکتار) برخوردار بودند و به ترتیب درکلاس ‭A ‬و ‭B ‬گروه بندی قرار گرفتند. بررسی عملکرد دانه ژنوتیپ های آزمایش پیشرفته در هر دو ایستگاه مراغه و ارومیه نشان داد، ژنوتیپ های شماره ‮‭10‬ ‭(FLIP ‬‮‭85-88‬‭C) ‬و 5 ‭(FLIP ‬‮‭182-84‬‭C) ‬به ترتیب با میانگین عملکرد دانه ‮‭883‬ و ‮‭848‬ کیلوگرم درهکتار، نسبت به شاهد سارال با میانگین ‮‭549‬ کیلوگرم درهکتار، بیش از ‮‭54‬ درصد افزایش عملکرد داشتند. در ایستگاه ارومیه نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه آزمایش مقدماتی نشان داد، ژنوتیپ شماره ‮‭21‬ ‭(FLIP ‬‮‭177-08‬‭C ) ‬با ‮‭1750‬ کیلوگرم درهکتار، بیشترین عملکرد دانه را داشت و سپس ژنوتیپ های شماره ‮‭11‬‭(FLIP ‬‮‭310-07‬‭C )‬، ‮‭12‬‭(FLIP ‬‮‭313-07‬‭C )‬، 4‭(FLIP ‬‮‭47-05‬‭C )‬، و2 ‭(FLIP ‬‮‭42-05‬‭C ) ‬به ترتیب با عملکرد دانه ،‮‭1547‬ ،‮‭1474 1490‬ و ‮‭1467‬ کیلوگرم درهکتار، از عملکرد دانه بیشتری در مقایسه با شاهد سارال (با میانگین ‮‭983‬ کیلوگرم درهکتار) برخوردار بودند و درگروه بندی انجام شده به ترتیب در کلاس ‭A ‬و ‭B ‬قرار گرفتند. واژه های کلیدی : کشت پاییزه، نخود، ‭Cicer arietinum ‬، تحمل به سرما، ژنوتیپ، دیم