محمدجواد سلیمانی زاده - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشکده علوم پایه، گروه علوم زمین(هواشناسی)، تهران، ایران
محمد مرادی - دکترای هواشناسی، دانشیار و عضو هیات علمی پژوهشگاه هواشناسی، تهران، ایران

بارندگی‎های فرین نقشی بنیادین در وقوع شرایط خاص و بحرانی ایفا می‎کنند. مطالعه و تعیین عواملی که منجر به وقوع چنین شرایطی در شهر تهران به عنوان پایتخت کشور می‎شوند، از اهمیت خاصی برخوردار است. در این تحقیق روزهایی که مقدار بارش آنها برابر یا بالاتر از صدک ۹۵ام در دوره آماری ۳۰ ساله از سالهای ۱۹۷۶تا ۲۰۰۵ در شهر تهران بودند به عنوان بارش فرین انتخاب شده‎ اند. دادههای مورد نیاز از آرشیو NCEP/NCAR گرفته شده است. از بارش‎های بدست آمده دو مورد که اختلاف بارشی زیادی داشتند مورد بررسی قرار گرفتند. پس از تعیین روزهای مورد نظر، نقشه‎ های وضع هوای سطح زمین و سطوح ۵۰۰ و۲۵۰ هکتوپاسکالی از۴۸ ساعت قبل از آغاز بارندگی تا ۲۴ ساعت بعد از آن مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد که بارشهای فرین در شهر تهران ناشی از دو نوع الگو هستند. در الگوی اول وجود یک مرکز پرفشار در شمال دریای خزر که در راستای مداری به سوی دریای سیاه امتداد یافته و پشته این سامانه فشاری گاهی مرکز ایران را نیز در برمی‎گیرد، مشاهده شد. در الگوی دوم وجود دو مرکز پرفشار یکی در شمال غرب دریای مدیترانه و دیگری در آسیای مرکزی همراه با نفوذ شمال سوی ناوه فشاری دریای سرخ در راستای نصفالنهاری تا شرق دریای مدیترانه و ترکیب آن با کم فشار دینامیکی شرق مدیترانه باعث شکل گیری بارشهای فرین در شهر تهران شدند. همواره حضور ناوه موج کوتاهی در سطح ۵۰۰ هکتوپاسکال در غرب این کم فشار و ایجاد شرایط مناسب برای افزایش همگرایی و صعود هوا در سطح زمین و تقویت کم فشار تا پایان روز بارندگی دیده می شود. همچنین، جنوب غربی شدن جریانات جت جنب حاره و عبور هسته آن از روی شهر تهران و گسترش نصف النهاری جت قطبی تا روی دریای مدیترانه در افزایش بارشها نقش بسزایی دارند.

بارشهای فرین, ناوه فشاری, جت جنب حاره, جت قطبی