سعید بخشی پور - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
جعفر کامبوزیا - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کوروس خوشبخت - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
عبدالمجید مهدوی دامغانی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مریم حسینی چالشتری - موسسه تحقیقات برنج کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران

سابقه و هدف: یکی از مشکلات زراعت برنج کمبود منابع آب است به ویژه در دوره هایی که کاهش ریزش باران بر رشد رویشی و عملکرد آن تاثیر می گذارد. تنش خشکی به عنوان عامل موثری بر کاهش تولید در گیاهان شناخته شده است که در این باره شناسایی و گسترش ژنوتیپ های سازگار به تنش یکی از راهکارهای غلبه بر شرایط نامساعد محیطی است. بنابراین شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه بندی ژرم پلاسم ها در انتخاب والدین مناسب برای اهداف به نژادی لازم و ضروری است. مواد و روش ها: این تحقیق برای شناسایی ژنوتیپ های متحمل و حساس برنج به تنش خشکی با ۲۰ ژنوتیپ بومی و اصلاح شده برنج به صورت فاکتوریل با طرح کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت)، اجراء شد. طی مراحل رشد صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه کل، تعداد پنجه بارور، مساحت برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوک، وزن صد دانه، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد اندازه گیری شدند. نتایج و بحث: نتایج مقایسه میانگین نشان داد که کمترین درصد تغییرات اکثر صفات در ارقام محلی مربوط به هاشمی، علی کاظمی و سنگ جو و در ارقام اصلاح شده به درفک، سپیدرود و شیرودی تعلق داشت. تجزیه کلاستر به روش واریانس مینیمم وارد و معیار فاصله ای اقلیدسی برای صفات زراعی ژنوتیپ های مورد بررسی را در دو گروه قرار داد. تفکیک گروه ها عمدتا بر اساس ارقام اصلاح شده و ارقام بومی و خوش کیفیت بود. در این تحقیق مشخص شد که بین گروه های مختلف ایجاد شده در ژنوتیپ های برنج بر مبنای صفات مورفولوژیک تنوع ژنتیکی وجود دارد و می توان از متفاوت ترین و پر محصول ترین ژنوتیپ های برنج در برنامه های دو رگ گیری به ویژه برای تلاقی با ژنوتیپ های موجود برای ایجاد ارقام جدید مقاوم به تنش استفاده کرد. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها نشان داد که ۳ و ۴ عامل اصلی و مستقل طی دو سال، تحت شرایط نرمال و تنش ۷۳ الی ۸۵ درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه می کنند. نتیجه گیری: برای گزینش ژنوتیپ های با عملکرد دانه بالا و متحمل به تنش رطوبتی در برنج، می توان به صفات تعداد پنجه کل و بارور، تعداد روز تا رسیدگی، مساحت برگ پرچم، طول خوشه و وزن صد دانه توجه کرد و از طریق برآورد شاخص های گزینشی مناسب، گزینش های هم زمانی برای صفات مذکور انجام داد.

تنوع ژنتیکی, تجزیه کلاستر, تجزیه به عامل ها, خصوصیات مورفولوژیک