رضا اکبریان - استاد دانشگاه تربیت مدرس
حجت اله مرزانی - دانشجوی دکتر ی حکمت متعالیه

یکی از فروع مهم اصل علیت، قاعده سنخیت علت و معلول است. توجه فیلسوفان در مباحث مربوط به علیت بیشتر متوجه خود اصل علیت و ضرورت علی  معلولی بوده و کمتر به قاعده سنخیت پرداخته شده است. ملاصدرا در این باره بیش از فیلسوفان پیشین خود به بررسی و کندوکار پرداخته و مطالبی نو را مطابق مبانی نظام فلسفی اش عرضه کرده است. این مقاله با نگاهی تاریخی و تحلیلی به چیستی، تبیین و گستره قاعده سنخیت علت و معلول در فلسفه اسلامی و به ویژه حکمت متعالیه و دیدگاههای ملاصدرا پرداخته و در فرجام به این نتیجه رسیده است که سنخیت علت و معلول دو معنای حداقلی و حداکثری دارد. معنای حداقلی بر مبنای نظامهای فلسفی قبل از حکمت متعالیه تبیین می شود اما معنای حداکثری با توجه به مبانی خاص حکمت متعالیه چون اصالت وجود و تشکیک وجود تبیین می گردد. با این تفکیک آشکار می شود بسیاری از مخالفتها با قاعده سنخیت علت و معلول در حقیقت متوجه معنای حداکثری سنخیت است و معنای حداقلی پذیرفته بیشتر فیلسوفان است.

اصل علیت, سنخیت علت و معلول, اصالت وجود, تشکیک وجود, وجود رابط و مستقل