فهیمه سادات حسینی

هرگاه در مکلف، عملی که ناشی از سوء اختیار وی باشد، صادر شود و به­ موجب آن عمل، وی ناچار به سرپیچی و امتناع در اوامر و نواهی شارع گردد با عنایت به قاعده عقلی الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار، فعل صادرشده، ارادی و نامشروع بوده و آثار حقوقی و کیفری متناسب با آن مترتب خواهد گشت. باتوجه به اهمیت قاعده مذکور و کاربرد گسترده آن در فقه اسلامی، بررسی مفاد آن ضرورت دارد. ازاین­رو، نوشتار حاضر با عنوان جستاری فقهی در مفاد قاعده الامتناع بالاختیار لاینافی­ الاختیار با هدف تبیین مفاد قاعده مذکور با روش تحلیلی-توصیفی صورت گرفته است. نگارنده پس در جمع­ آوری اطلاعات به­صورت کتابخانه­ای و تحلیل آن، نتایجی به ­دست آورد که عبارت است در: الف) پذیرش قاعده عقلی الامتناع بالاختیار در علم کلام سبب مسئول شناخته­ شدن مکلف در این مسئله است؛ ب) این مبنا زمینه­ ساز ورود قاعده به مباحث علم اصول مانند تعلق یا عدم تعلق خطاب و عقاب به مکلف در فرض مذکور، اجتماع امر و نهی و تقویت واجب شد؛ ج) تبیین مفاد قاعده در علم کلام و اصول، بیان­گر ظرفیت این قاعده کلی عقلی برای جریان در ابواب مختلف فقهی است.

امتناع, اضطرار, اختیار, مکلف, الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار