امیر شمشکی - دانشجوی دکترا هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود
غلامحسین کرمی - دانشیار، دانشکده علوم زمین، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

      در سال­های اخیر، آب دریاچه ارومیه به شدت خشک شده و شوری آن به میزان چشمگیری افزایش یافته است. دلایل مختلفی برای علت این پدیده بیان گردیده است. حتی در نحوه و میزان نقش مستقیم و یا غیرمستقیم آب زیرزمینی در مقایسه با آب های سطحی اختلاف وجود دارد. لذا در این پژوهش با هدف شناسایی نحوه اندرکنش آب های زیرزمینی و سطحی منطقه ساحل جنوب شرقی این دریاچه به عنوان مهم ترین جبهه ورودی آب های سطحی به دریاچه، تغییرات زمانی و مکانی جریان آب زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. این بررسی با استفاده از نقشه تراز آب زیرزمینی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۷، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵ و همچنین نقشه قابلیت انتقال آب زیرزمینی، میزان جریان­های ورودی و خروجی آب زیرزمینی با استفاده از تغییرات شیب هیدرولیکی آب زیرزمینی انجام پذیرفت. همچنین از پنج برش عرضی شامل اطلاعات تراز و شیب آب زیرزمینی در زمان­های مورد نظر و همچنین اطلاعات جنس و نوع نهشته­های رسوبی استفاده گردید. در این پژوهش مشخص شد که جریان­های ورودی و خروجی آب زیرزمینی نقش مهمی در تامین منابع آب زیرزمینی منطقه ندارند. بنابراین، افت­های شدید و محلی در تراز آب زیرزمینی ناشی از اضافه برداشت و همچنین تغییر در حجم و نحوه توزیع منابع آب سطحی، نقش بسیار مهمی در تغییرات جهت و شیب جریان­های آب زیرزمینی ایفا می کند. خطر نفوذ آب شور از سمت ساحل دریاچه به سمت نواحی که دارای افت شدید در تراز آب زیرزمینی می­باشند، وجود دارد. در برخی نواحی به ویژه نواحی جنوبی، وجود سدهای زیرزمینی از جنس نهشته­های رسی با حالت مومسانی بسیار زیاد، مانع از نفوذ آب شور به نواحی داخل خشکی می­شود. در این تحقیق، سهم آب های زیرزمینی در مقایسه با جریان­های سطحی آب، در تامین آب محدوده دریاچه ارومیه از سمت جبهه جنوب شرقی فقط حدود ۹/۰ درصد تعیین گردید.

دریاچه ارومیه, تغییرات زمانی و مکانی, شیب هیدرولیکی, سهم آب زیرزمینی