بررسی و طبقه بندی بندسارها به عنوان سازه های سنتی در حفاظت آب وخاک و زراعت (مطالعه موردی: حوزه آبخیز سد شهید پارسا)

بندسار روش سنتی و هوشمندانه استحصال سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک است که با مشارکت آبخیزنشینان در سطح وسیعی از یک حوزه آبخیز قابل اجرا است. این سازه علاوه بر مهار سیلاب و تغذیه آبخوان، کشاورزی سیلابی را در منطقه گسترش می­دهد و با رسوب گیری از سیلاب به غنی شدن خاک منجر می­شود. بر همین اساس، در این تحقیق به بررسی ساختار و عملکرد بندسارها در حوزه آبخیز سد شهید پارسا در شمال شهرستان سرایان در استان خراسان جنوبی پرداخته شد. در ابتدا با استفاده از نقشه­های توپوگرافی و تصاویر ماهواره­ای مکان بندسارها تعیین شد. سپس با بازدیدهای میدانی اندازه­گیری ابعاد بندسارها، نحوه ساخت و نیز کاربری، و نمونه برداری از خاک داخل بندسار صورت گرفت. نتایج نشان داد که بندسارهای منطقه به دو گروه کوهستانی و دشتی و بر اساس نحوه ساختاری در چهار نوع تیپ قرار گرفته اند. به طوری که آبگیری بندسارها در اسفند آغاز شده و معمولا دو تا سه بار آبگیری در سال صورت می­گیرد؛ و زمان آماده­سازی زمین و کاشت از نیمه اردیبهشت تا نیمه خرداد است. میزان تولید محصول در سال­های نسبتا خوب بارندگی در حد حداقل ۵/۳ تن محصول جالیز و ۱ تن علوفه در هکتار است، متوسط درآمد در سال تا ۱۱/۶ میلیارد ریال از کل بندسارها امکان­پذیر است. عمق رسوبات در بندسارها از بالادست به پایین دست متفاوت است و روند کاهشی دارد، به طوری که ضخامت رسوبات ۲۵ سانتی­متر در یک سال در ابتدا و کم تر از ۲ سانتی­متر در بندسارهای انتهایی بود؛ بنابراین بندسارها می­توانند سازه های مناسبی برای کنترل سیلاب و رسوب و آبیاری سیلابی و احیا خاک منطقه باشند.

کلیدواژه ها:

Water harvesting ، Bandsar ، Indigenous knowledge ، Traditional structures ، Flood agriculture ، Arid region. ، استحصال آب ، بندسار ، دانش بومی ، سازه های سنتی ، کشاورزی سیلابی ، مناطق خشک