رقیه جبرئیلی جلودار - کارشناسی ارشد هنر اسلامی- نقاشی ایرانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران
مهناز شایسته فر - دکترای پژوهش هنر، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران

از دیرباز یکی از قدیمیترین روشهای بیان مفاهیم در زندگی انسان، نمادپردازی می باشد. به طوری که انسان بدوی غایات مطلوب خویش را در قالب نماد بیان کرده و می کوشید از طریق علایم نمادین (حیوانی ، انسانی ، گیاهی ، تلفیقی ) با همنوعان خود ارتباط برقرار کند. در هنرهای تجسمی ، نماد، "تاویل بصری از یک موضوع انتزاعی از طریق تبدیل مشخصات پویای آن موضوع به صفات ویژه شکل ، رنگ و حرکت و ..." تعریف شده است . (پاکباز ، ۱۳۸۱؛ ۶۰۴). نمادگرایی به عنوان یکی از ابزارهای بیان تصویری و انتقال مفاهیم ، آثار زیادی از نگارگری ایرانی را در صورت و معنا به هم نزدیک کرده است .(کفشچیان، یاحقی ، ۱۳۹۰ ) خمسه طهماسبی یکی از آثار ادبی دوران صفوی که در دربار شاه طهماسب و زیر نظر هنرمندان برجسته آن دوران نگاشته شده که همواره به کاربست مفاهیم نمادین در نگاره های این نسخه توجه داشته اند.تشعیر یکی از مهم ترین آرایه های تزیینی در هنر کتاب آرایی محسوب می شود که پس از شکل گیری اش، در هر دوره ویژگیهای زیبایی شناختی متفاوتی به خود گرفته است . دوره صفویه به عنوان عصر طلایی این هنر شناخته می شود و یکی از برجسته ترین نمونه های تشعیری متعلق به این دوره، خمسه طهماسبی است . که در دربار شاه طهماسب و زیر نظر هنرمندان برجسته آن دوران نگاشته شد. با توجه به تنوع نقش مایه های موجود در حواشی نگاره ها این سوال مطرح می شود که تشعیر نگاره های خمسه تهماسبی دارای چه مشخصه هایی می باشد؟ و مفاهیم نمادین تجسمی تشعیر در نسخه خمسه طهماسبی چیست ؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی در پی پاسخگویی به پرسشهای یاد شده می باشد و هدف از انجام این پژوهش شناخت و بیان مشخصه های تشعیر دوره صفوی و نسخه خمسه طهماسبی و بیان ویژگی های نمادین در تشعیر نسخه خمسه طهماسبی می باشد. روش گردآوری داده ها با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنت می باشد.

نماد پردازی ، تشعیر، عناصر نمادین ، خمسه طهماسبی (کد (or۲۲۶۵