فاطمه شرزه ئی - گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
نازیلا خطیب زنجانی - گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
مرجان معصومی فرد - گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
محمد رضا سرمدی - گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
نصیبه پوراصغر - گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

پیشینه و اهداف: تغییرات و رویکردهای جدید ایجاد شده توسط کووید ۱۹ و حرکت شتابان به دنیای دیجیتال در آموزش، موجب رشد مهارت­ های فناورانه و یادگیری خودراهبر در دانش ­آموزان و دانشجویان شد. این امر منجر به استفاده از مدل­ های یادگیری جدیدی با استفاده از فناوری­ هایی مانند موک (دوره ­های آنلاین باز انبوه) شده است. بهره­ برداری بهینه از امکانات موک ­­ها مستلزم بررسی تازه ­ترین پژوهش ­های انجام شده در داخل و خارج از کشور است. با توجه به پراکندگی این پژوهش­ ها، یکپارچه سازی و تجمیع آنها در یک چارچوب جامع و بررسی اولویت ­های پژوهشی هرگروه ضروری به نظر می­ رسد. بررسی ادبیات پژوهش حاکی از آن است که تعداد فراتحلیل ­های انجام شده در حوزه موک محدود بوده و چندین سال قبل انجام شده است. با توجه به سرعت رشد این فناوری به خصوص در سال­ های اخیر، این پژوهش سعی دارد از پژوهش­ های جدید این حوزه در ایران و جهان، اطلاعات مفیدی را جهت توسعه دیدگاه پژوهشگران، جمع آوری و ارائه نماید. لذا هدف این پژوهش ترسیم سیمای پژوهش­ های حوزه موک در ایران و جهان است.روش ها: این تحقیق از نظر هدف کاربردی، به لحاظ روش جمع آوری داده ­ها، توصیفی و از نظر ماهیت داده ­ها کیفی/کمی می ­باشد. روش گردآوری داده ها بررسی مطالعات اسنادی به وسیله جستجوی الکترونیکی مقالات موجود در اینترنت و فیش برداری از آنان است. روش پژوهش فراتحلیل منطبق با الگوی راث و شل و جامعه آماری پژوهش، کلیه رساله ­های دکتری و مقالات علمی پژوهشی داخلی و خارجی در حوزه موک بودند که در سایت های ایرانداک، گیگالیب، مگیران، اس آی دی، اسپرینگر و ساینس دایرکت نمایه شده بودند و یا از طریق موتور جستجوی گوگل اسکالر دسترسی به آنها فراهم شد. نمونه آماری شامل ۶ رساله دکتری و ۴۲ مقاله خارجی به زبان انگلیسی و ۵ رساله دکتری و ۱۸ مقاله داخلی، در مجموع ۶۹ پژوهش داخلی و خارجی بودند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. معیار ورودی پژوهش­ ها مرتبط بودن با موضوع موک، انتشار الکترونیکی، انتشار در پنج سال اخیر و انتشار در بانک­ های اطلاعاتی و مجلات معتبر بود که از میان آنها پژوهش­ هایی که از دیدگاه فنی در حوزه موک انجام شده بودند و یا دارای اعتبار علمی نبودند و یا دسترسی به تمام متن آنها امکان پذیر نبود، از نمونه آماری کنار گذاشته شدند. پژوهش ­های منتخب جهت تحلیل محتوا به نرم افزار مکس. کیو. دی. ای (Max QDA) وارد و در دو گروه پژوهش­ های داخلی و خارجی و براساس سال انتشار دسته بندی شدند تا مقالات تکراری حذف و مقایسه و بررسی مقالات دقیق­ تر انجام شود. پس از آن محتوای هریک از مقالات با دقت لازم، بررسی و مطالب مهم هر مقاله از جمله عنوان، کلمات کلیدی، نوع موک بحث شده و مقطع آمورشی موک در این پژوهش ­ها کدگذاری باز و محوری شده و با استفاده از آمار توصیفی، مقایسه داده ­ها در دو دسته از پژوهش­ های داخلی و خارجی انجام پذیرفت.یافته ها: یافته ­های این پژوهش حاکی از آن است که به طور کلی ادبیات موک در ایران و جهان حول محورهای اثربخشی موک ­ها؛ تدوین الگوی طراحی آموزشی موک­ ها؛ چالش ­ها و راه­کارها در موک­ ها؛ عوامل تاثیرگذار بر موک­ ها و فراتحلیل پژوهش ­ها، متمرکز بوده است. علاوه بر آن، در پژوهش ­های ایرانی در قیاس با مطالعات جهانی به مباحث تعامل در موک­ ها، مبحث هیبرید موک­ ها و موک ­های دانش ­آموزی بسیار محدود و ناچیز پرداخته شده است.نتیجه گیری: کمبود آمادگی فنی و زیرساخت ­های اینترنتی و عدم کفایت سواد فناورانه در قشر دانش آموزان و عدم توجه به ضرورت تعامل می ­تواند از دلایل عدم توجه کافی به هیبرید موک ­ها و موک ­های دانش آموزی باشد که با محدودیت­ های کرونایی و مهاجرت اجباری آموزش به فضای مجازی به­ نسبت بهبود یافته و ضرورت آن آشکار شده است. بنابراین با عنایت به یافته ­های پژوهش حاضر، مبنی بر اهمیت تعامل، هیبرید موک ­ها و موک­ های دانش ­آموزی در پژوهش ­های خارجی، برای استفاده بیشتر از امکانات موک­ ها، عنایت به این مباحث در ایران نیز ضروری به نظر می ­رسد.

هیبریدموک, موک دانش آموزی, تعامل, مرورسیستماتیک, فراتحلیل