احمد رجبی - معاونت دانشگاه علمی کاربردی

در این مطالعه از ترکیب روش برنامه ریزی آرمانی، منطق فازی و روش تحلیل سلسله مراتبی، برای تخصیص بهینه بودجه وزارت بهداشت به استانهای کشور استفاده شده است.با توجه به اینکه استانهای مختلف کشور از نظر جذب بودجه در هر کدام از برنامه ها دارای شرایط و قابلیتهای متفاوتی می باشند، بنابراین این تفاوتها باید در تخصیص بودجه در نظر گرفته شوند. برای این منظور با استفاده و تعریف شاخصهای متعدد و بکارگیری داده های آماری واقعی موجود، وضعیت بهداشتی هر استان مشخص گردید. تعداد شاخصهای در نظر گرفته شده برای این منظور، 268 شاخص در 45 برنامه و 28 استان است. با توجه به تعداد زیاد شاخصها و عنایت به اینکه هر کدام از این شاخصها دارای معیار مربوط به خود می باشند، ترکیب این شاخصها و دستیابی به شاخص واحد با توجه به معیارهای غیر همسان، مشکل می باشد. روشهای معمولی که تا بحال در بیشتر دنیا و کشور برای ترکیب شاخصها استفاده شده است، روش تاکسونومی عددی و روش آنالیز فاکتور می باشد با توجه به اینکه استفاده از این دو روش برای ترکیب شاخصها، خصوصا برای شاخصهای غیر هم سنخ دارای نواقص زیادی می باشند بنابراین نتایج آن قابل اطمینان نخواهد بود. برای رفع این مشکل از روش منطق فازی برای ترکیب شاخصها و دستیابی به شاخص واحد استفاده شد. بطوریکه با بکارگیری این روش کلیه شاخصهای تعریف شده در هر برنامه با استفاده از روش فازی با یکدیگر ترکیب گردید که این شاخص به خوبی نشان دهنده موقعیت و وضعیت هر استان در هر برنامه است. ضرایب شاخصهای به دست آمده از طریق روش فازی پش از نرمالیز شدن به عنوان ضریب فنی متغیرهای تصمیم در مدل برنامه ریزی آرمانی مورد استفاده قرار گرفت تا متناسب با ضریبی که هر شاخص در هر برنامه و استان کسب می کند، بخشی از بودجه هر برنامه به آن تحصیص داده شود. از آنجا که هر کدام از برنامه های تعریف شده در دستیابی به اهداف وزارت بهداشت، دارای اولویتهای متفاوتی می باشند برای اولویت بندی و مقایسه برنامه های مختلف از روش AHP و بسته نرم افزاری Expert Choice استفاده گردید. در نهایت بر اساس برنامه های تعریف شده مدل تخصیص از هر برنامه به هر استان مشخص گردد. بعد از تعریف و شناسایی اجزاء مدل ، مدل ساخته شده با استفاده از نرم افزار LINGO حل گردید که نتایج مدل نشان دهنده تخصیص بهینه بودجه به استانهای کشور از برنامه های مختلف است. با توجه به اینکه کارآیی مدل طراحی شده ارائه جواب بهینه در حالات متعدد می باشد برای بررسی و کنترل جوابهای مدل در حالات گوناگون با استفاده از روش تحلیل حساسیت، نتایج حاصل در حالات متعدد مورد ارزیابی قرار گرفت تا تغییرات ترکیب متغیرهای پایه ای و جواب بهینه در این حالات بررسی شود.

برنامه ریزی آرمانی ، روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، منطق فازی