سید شهریار کمالی سبزواری - دانشجوی دکتری فلسفه ،دانشگاه تربیت مدرس
محمد سعیدی مهر - استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس

حکما، به ویژه صدرالمتالهین، بر نظریه «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» تاکید می­کنند. این در حالی است که عرفا حمل صفات واجب را متاخر از مقام ذات دانسته و ذات واجب را مقام «لا اسم له و لا رسم له» می­دانند. علامه طباطبایی در کتاب نهایه الحکمه قول به تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب را پذیرفته است، در حالی که در تفسیر المیزان، مهرتابان و رسائل توحیدیه قائل به نفی کثرت مفهومی از مقام ذات و تاخر صفات واجب از مقام ذات گردیده است. ما در این مقاله نشان خواهیم داد که لازمه نظریه «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» ترکیب واجب تعالی از وجود و عدم خواهد بود و نظر صحیح در این باب همان «نفی کثرت مفهومی صفات در مقام ذات، و تاخر صفات واجب از مقام ذات» است. و در انتها نیز با استفاده از حمل حقیقه و رقیقه و تمایز آن با حمل شایع، وجه جمعی برای سازگاری هر دو نظر علامه طباطبایی در نهایه الحکمه و تفسیر المیزان پیشنهاد خواهیم نمود.

توحید صفاتی, حمل حقیقه و رقیقه, علامه طباطبایی, نظریه عینیت