ساعده غیوری ثالث - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
محسن نظری - دانشیار، گروه بازاریابی و توسعه بازار، دانشکده مدیریت کسب‎وکار، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
محمدعلی شاه حسینی - دانشیار، گروه استراتژی و سیاستگذاری کسب و کار، دانشکده مدیریت کسب‎وکار، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

هدف: هدف این پژوهش ارائه مدل هم رقابتی در شرکت های هواپیمایی است. با توجه به تغییرات محیط داخلی و خارجی و تحولات سریع فناوری که با کلیدواژه وکا (ناپایداری، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام) بیان می شود، مدل سنتی رقابت محض یا همکاری کامل، کارایی خود را از دست داده و شکل جدیدی از همکاری بین سازمانی با عنوان هم رقابتی ظاهر شده است که شامل همکاری برای خلق ارزش و رقابت در کسب ارزش می شود. هم رقابتی نوع جدیدی از روابط بین سازمانی و ترکیبی از رقابت و همکاری است که می تواند به وضعیت برد برد منتهی شود. با توجه به اینکه موضوع هم رقابتی در شرکت های هواپیمایی داخلی بررسی نشده است، این مقاله در پی شناخت محرک ها، فرایندها و پیامدهای هم رقابتی در این صنعت برآمده است. در این پژوهش با توجه به محدودیت ها، به هم رقابتی بین شرکت های هواپیمایی داخلی پرداخته شده و هم رقابتی بین شرکت های هواپیمایی داخلی و خارجی مدنظر نبوده است. روش: با توجه به هدف پژوهش، یعنی شناخت محرک ها و فرایندها و پیامدهای هم رقابتی در شرکت های هواپیمایی، در این پژوهش مدل کلاسیک داده بنیاد استراوس و کوربین استفاده شده است که شرایط و راهبردها و پیامدهای هر پدیده را شامل می شود. به همین دلیل، این پژوهش با پارادایم تفسیری و رویکرد استقرایی انجام شده و راهبرد آن کیفی و از نوع داده بنیاد است. بدین منظور با ۱۲ خبره صنعت و دانشگاهی مصاحبه های عمیق انجام شد و مدل فرایندی پدیده هم رقابتی در شرکت های هواپیمایی به دست آمد. استخراج مدل بر اساس کدگذاری های باز، محوری و گزینشی و سیر داستان و کدگذاری فرایند و ماتریس پیامدی / شرطی بوده است و پژوهشگران از یادداشت های تحلیلی نظری و عملیاتی و مشاهده های ۱۵ساله در این صنعت، برای استخراج نظریه و پالایش و هرس مدل بهره برده اند. اعتبار پژوهش با توجه به معیارهای کرسول از لنز محقق، مشارکت کنندگان و خوانندگان بررسی شده است. درگیری طولانی مدت پژوهشگران با موضوع، غوطه ور شدن در داده ها با مرور چندباره آن ها و کدگذاری توسط دو پژوهشگر، اعتبار یافته های پژوهش را افزایش داده است. یافته ها: مقوله مرکزی، فرصت پنهان و نگرانی از اجرا شناخته شد. مقوله شرایط علی با ۱۸ مفهوم و ۳ زیرمقوله محرک مالی، ساختار صنعت و محیط بیرونی، شرایط زمینه ای با ۱۰ مفهوم و ۳ زیرمقوله محیط کلان، محیط صنعت و فرهنگ شرکت، شرایط مداخله ای با ۱۶ مفهوم و ۴ زیرمقوله قابلیت های سازمانی، قوانین دولتی و همگنی و غیرهمگنی شرکت ها، راهبردها با ۲۹ مفهوم و ۳ زیرمقوله مدیریت روابط و تنش ها، مدیریت اجرای هم رقابتی و مدیریت کنترل هم رقابتی و پیامدها با ۲۵ مفهوم و ۳ زیرمقوله پیامدهای مالی، پیامد برای ذی نفعان و پیامدهای صنعت، مدل نهایی را تشکیل داده اند.   نتیجه گیری: نظر به تعداد شرکت های هواپیمایی در ایران که هر یک از نظر تعداد هواپیما و پشتیبانی، در مقایسه با شرکت های هواپیمایی کشورهای دیگر امکانات محدودی دارند، با طراحی مدل هم رقابتی در شرکت های هواپیمایی کشور و شناخت شرایط علی، راهبردها و پیامدهای آن، زمینه به کارگیری این استراتژی برای رشد صنعت هوایی و بهبود عملکرد شرکت های هواپیمایی در ایران و افزایش رضایت مشتریان حاصل خواهد شد.

هم رقابتی, شرکت های هواپیمایی, نظریه داده بنیاد, مدل فرایندی