یحیی حسینائی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه امام علی(ع)
محمدرضا ایروانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه امام علی(ع)

با پذیرش واقعیت جنگ به عنوان پدیده ای تاریخی و تکلیف شرعی، ضروری است تا به منظور حفظ سرمایه های انسانی و منابع حیاتی کشور در مقابل فتنه ها و تهدیدها دشمن از تدابیر و شگردهای نظامی به بهترین شکل بهره برداری شود؛ ضمن اینکه رکن اساسی اقتدار هر کشور در مسیر حفظ امنیت و ارتقای توان نظامی «مدیریت نظامی» است. لذا برای هدایت و مدیریت هر چه بهتر صحنه جنگ و کنترل نیروها در شرایط ویژه، می توان از راهبردها و شگردهایی بهره جست که ادامه جنگ را برای فرمانده و زیردستان آسان تر سازد. امام علی(ع) یکی از شخصیت هایی است که زندگی، گفتار و رفتارشان در عرصه های گوناگون و در تمامی اعصار الگویی راه گشاست. دوران خلافت امیرمومنان امام علی(ع) (۳۵-۴۰ ق) با وقوع سه جنگ جمل، صفین و نهروان سپری شد. با نگاهی به گفتار، رفتار و خط مشی امام علی(ع) در نهج البلاغه به وضوح ملاحظه می شود که ایشان در هدایت و رهبری این نبردها از تدابیر دفاعی و نظامی به بهترین شکل ممکن استفاده کرده است. بدین ترتیب، مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و با هدف شناسایی و الگوبرداری از تدابیر و راهبردهای نظامی ایشان در صحنه نبرد تدوین شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تدابیر برشمرده شده مختص به هیچ تاریخ و جغرافیایی نیست و در هر دوره با توجه به مقتضیات حاکم و شرایط موجود، کاربرد داشته و نقش بسزایی در کاهش تلفات و خسارت های احتمالی و در نتیجه تعیین سرنوشت جنگ های آینده خواهد داشت.

امام علی(ع)، تدابیر نظامی، نهج البلاغه، جنگ های آینده