سمیه میری - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد زراعت. دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام
حمزه علی علیزاده - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام
یاسر علی زاده - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام
اخلاص امینی - دانش آموخته مقطع دکتری زراعت.دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام

به منظور بررسی تنش آب و الگوهای کاشت بر بهره وری آب ماش و ذرت تحت شرایط تنش خشکی، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ایلام طی سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ انجام گردید. کرت های اصلی شامل آبیاری در چهار سطح (۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ درصد نیاز آبی گیاه) و کرت های فرعی شامل الگوی کاشت در چهار سطح (کشت مخلوط افزایشی ۱۰۰ درصد ذرت+ ۵۰ درصد ماش، کشت مخلوط جایگزینی ۵۰ درصد ذرت+ ۵۰ درصد ماش و کشت خالص ماش و ذرت) بودند. جهت بررسی کارایی کشت مخلوط از دو شاخص نسبت برابری زمین (LER) و نسبت برابری آب (WER) استفاده شد. نتایج نشان داد که کارایی مصرف آب کشت ماش در دو الگوی کشت مخلوط افزایشی و مخلوط جایگزینی به طور معنی داری کمتر از کشت تکی ماش بود. بهره وری آب ماش در کشت مخلوط جایگزینی به طور متوسط ۲۳ درصد بیشتر از کشت مخلوط افزایشی بود. بهره وری آب ذرت در همه الگوهای کشت با افزایش مقدار مصرف آب آبیاری کاهش پیدا می کند. بین بهره وری آب کشت مخلوط افزایشی و کشت تکی ذرت اختلاف معنی داری وجود نداشت، لیکن بهره وری آب کشت مخلوط جایگزینی دارای تفاوت معنی دار با دو الگوی کشت دیگر بود. بیشترین مقدار LER به میزان ۵۶/۱ و ۵۲/۱ به ترتیب در کشت مخلوط افزایشی در ۸۰ و ۱۰۰ درصد نیاز آبی به دست آمد که معادل ۵۶ و ۵۲ درصد افزایش سودمندی نسبت به کشت خالص دو گونه بود. WER در همه سطوح آبی و دو الگوی کشت مخلوط بیشتر از یک بود که بیانگر برتری کشت مخلوط با مقدار آب کمتر نسبت به کشت تکی می باشد. مقدار WER کشت مخلوط افزایشی در همه سطوح آبیاری بیشتر از کشت جایگزینی بود. بیشترین WER به مقدار ۴۶/۱ مربوط به تیمار کشت مخلوط افزایشی با سطح آب مصرفی ۸۰ درصد می باشد. به طور کلی کشت مخلوط باعث استفاده کاراتر از آب و زمین شد. بیشترین LER و WER در کشت مخلوط افزایشی و سطح آبیاری ۸۰ درصد اتفاق افتاده است. بنابراین کشت مخلوط افزایشی و استفاده از سطح آبیاری ۸۰ درصد باعث کارآمدترین استفاده از منابع آب و زمین می شود.

کارایی مصرف آب, کشت مخلوط افزایشی, نسبت برابری آب, نسبت برابری زمین