مصطفی فرهودی - عضو هیئت علمی و استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی دانشکده عرفان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
حجت ذبیحی فر - دانشجوی دکتری رشته تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، قم، ایران

تاویل در قرآن یکی از چالشی ترین مسائل قرآنی دانسته می شود. از جمله اندیشمندان معاصری که نگاه جامعی به بحث تاویل دارند، آیت الله جوادی آملی است. از دیدگاه ایشان بیشترین کاربردهای تاویل در قرآن حکیم، ناظر به حوزه لفظ، مفهوم و معنا، تفسیر و تبیین نیست، بلکه درباره ارجاع به واقعیت عینی و خارجی اعم از دنیا و آخرت است. آنچنان که ظاهرها با ظاهر و باطن ها با باطن سنجش شدنی است، تاویلات قرآن نیز با ام الکتاب قابل سنجش است؛ چراکه ام الکتاب همان خطوط کلی آیات قرآن به شمار می آیند. لازمه این دیدگاه که یکی از دیدگاه های بدیع این حوزه به شمار می آید، این است که کل قرآن اعم از محکم و متشابه تاویل دارد و سنجش این تاویلات، با ام الکتاب است و روز قیامت ظرف تحقق تاویل قرآن به شمار می آید. نگاه کاربردی به این دیدگاه، آن است که فهم تاویلات قرآن به لحاظ ارجاع شان، به صورت طولی اول برای خداوند؛ دوم برای کسانی که به مقام مشیئت خداوند نایل شدهاند؛ سوم برای خواص اهلبیت (ع) میسر است.

تاویل, جوادی آملی, تفسیر, ام الکتاب, جری, تطبیق