پریسا قربان نژاد - دانشیار گروه فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
زینب احمدوند - استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ارومیه، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

عمل به سنت وقف، از دوره ایلخانان گسترش چشمگیری یافت. یکی از نهادهایی که در دوران مزبور، به اقتضای عصر و نسل مورد توجه حاکمان و مردم عادی قرار گرفت و از موقوفات فراوانی بهره‎‍مند شد، نهاد تصوف به ویژه طریقت شریعت محور صفوی بود که به سبب نفوذ و محبوبیت شیوخ، اقشار مختلف جامعه با نیات متفاوت، موقوفات متنوعی را تقدیم آن می‎‍ کردند. این موقوفات تاثیرات مهمی در تثبیت و توسعه همه جانبه طریقت و نیز کارکردهای اجتماعی، اقتصادی ویژه ای داشته است. سوال اساسی مقاله حاضر، بررسی ابعاد وقف در طریقت صفوی از ایلخانان تا برآمدن صفویه است که با شیوه مطالعه اسنادی نسخه خطی منحصر به فرد صریح الملک عبدی بیگ شیرازی (م۹۷۷ق)، اطلاعات واقفان، موقوفات و درآمدها استخراج شده است. بررسی‎‍ها نشان می‎‍دهد هم زمان با گسترش نفوذ معنوی طریقت، شبکه اقتصادی منسجم و گسترده‎‍ای نیز برای جذب کمک‎‍های مالی، برنامه‎‍ریزی شد تا این حجم از درآمدها که بیشتر از طریق وقف کسب می شد، در جهت ارتقای توان اقتصادی طریقت، سامان دهی شود. همچنین مشایخ صفوی با تثبیت و توسعه موقوفات و ارائه خدمات اجتماعی، ضمن تحکیم جایگاه مردمی با نفوذ به عرصه سیاسی، با توسعه خدمات موقوفات، تلاش مضاعفی را برای کسب قدرت به عمل آوردند. نگارنده در مقاله حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، موضوع را بررسی کرده است.

ایلخانان, شیخ صفی الدین, طریقت صفوی, صریح الملک, عبدی بیگ شیرازی, وقف