ریحانه صالح آبادی - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، تربیت مدرس
سعید صادقلو - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، تربیت مدرس

مرزهای بسیاری از کشورهای جهان را آبراه ها و رودها تشکیل می دهد و بر خلاف مرزهای خشکی، مرزهای آبی و به ویژه مرزهای رودخانه ای به دلیل قابلیت ها و تنگناهای خاص خود بیشتر زمینه تنش و بحران آفرینی را دارند. از همین روست که بسیاری از صاحب نظران، قرن حاضر را به دلیل چشم انداز تاریک آن در زمینه بروز درگیری و جنگ ها بر سر منابع آبی مشترک، سده هیدروپلیتیک نامیده اند. تغییرات اقلیمی و بروز دوره های طولانی خشکسالی، ایجاد طرح های توسعه به ویژه در بخش های کشاورزی و صنعت در مناطق مرزی، انحراف مسیر رودهای مرزی، رشد جمعیت شهری و ... مهمترین عواملی هستند که در ایجاد و تشدید درگیری ها بر سر رودهای مشترک مرزی نقش مهم و اساسی دارند. در منطقه آسیای مرکزی دو رود اصلی آمودریا و سیر دریا همراه با شعبات خود جریان دارد که مسایل و چالش های آن پنج کشور این منطقه را درگیر خود ساخته است. در واقع پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همانند برخی دیگر از حوزه ها، کشورهای منطقه میراث دار مدیریت نامنسجم و نادرست منابع مشترک آبی توسط اتحاد جماهیر شوروی شدند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اختلافات هیدروپلتیکی کشورهای حوزه ی رودهای آمودریا و سیردریا می پردازد و تلاش دارد تا مهم ترین زمینه ها و دلایل بروز و تشدید اختلافات کشورهای منطقه بر سر رودهای مشترک مرزی را مورد مطالعه و تحلیل قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد، منافع متفاوت کشورهای بالادست و پایین دست، عدم مدیریت صحیح، سد سازی های گسترده، تغییرات آب و هوایی، دخالت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای، رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و تک محصولی بودن کشاورزی مهمترین دلایل بروز اختلاف بر سر منابع آب مشترک مرزی هستند .

آسیای مرکزی، هیدروپلتیک، آمودریا، سیردریا، رود مرزی