عیسی ابراهیم زاده - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری- منطقه ایی دانشگاه سیستان و بلوچستان
دیمن کاشفی دوست - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان
جمیل قادرمرزی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه

منظر شهری نمای خارجی و بیرونی شهر است که در عین حال نشان دهنده معنویات درونی و سیرت آن نیز می باشد. از این رو شهر در واقع با عناصر منظر مورد قضاوت گردشگران و مسافران قرار می گیرد و بخش قابل توجهی از دانش و عواطف محیطی گردشگران تحت تاثیر آن شکل می-گیرد. امروزه پژوهش های جدید نشان می دهد، شهرهای برخوردار از منظر شهری مطلوب، قادرند با وسعت بخشیدن به تجربه زیباشناختی شهروندان و گردشگران، موجبات ارتقای تصویر ذهنی و تقویت غرور مدنی آنان را موجب گردیده و با اعتلا بخشیدن به وجهه و تصویر ذهنی شهر در نگاه بازدیدکنندگان، توان رقابتی شهر را برای جذب هرچه بیشتر سرمایه و گردشگر تقویت نمایند؛ اما لزوما توجه به کالبد و شکل شهر بدون توجه به محتوی عملکردی آن، بخصوص نحوه تعاملات اجتماعی و نیازهای معنوی انسان در شهر، فضای مطلوبی را برای ناظر ایجاد نخواهد کرد. با توجه به اینکه منظر شهر دربرگیرنده مجموعه ای از عناصری است که نشانه و نمادی برای بازخوانی آن می باشد، در عین حال این عناصر خود بر شکل گیری ویژگی های اجتماعی جامعه و رفتار گردشگران نیز تاثیر می گذارند. در رابطه با درک گردشگران از منظر شهر به دو مکتب فکری می توان اشاره کرد که اولی عوامل ادراکی در زمان ادراک را مد نظر قرار می دهد و دیگری عوامل غیر ادراکی را موثر می داند. با توجه به اینکه دراک بصری از منظر، نوعی تعامل دوسویه را بین کالبد شهر و گردشگر نشان می دهد؛ لذا نه تنها به خصوصیات و صفات شی یا عنصر وابسته است، بلکه به نوع تفکر و نگاه گردشگر نیز بستگی دارد؛ از این رو پژوهش حاضر نگاه اول را مد نظر قرار داده است؛ زیرا دریافت اطلاعات بصری بازدیدکننده و گردشگران از محیط، مآلا ملحوظ داشتن آرمان و ایده آل های انسانی که از جهانبینی و فرهنگ هر یک از آنها سرچشمه می گیرد را در پی دارد. اینک با عنایت به ادراکات انسان می توان عواملی چون وحدت، تجرد، حیات، تناسب، رنگ، حس کمال، ارضای نیازها، کرامت انسان، ارزش گذاری، توجه به کلیات، نماد و نشانه ها، رمز و معنا و آگاهی دادن را ازجمله عوامل موثر بر ادراک انسانی از منظر شهری در شهرهای اسلامی معرفی نمود. در پژوهش حاضر هدف آن است تا تاثیر عناصر و مولفه های منظر شهر بر ارتقا معنویت گردشگری مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس با بررسی سه بعد ادراک، فعالیت و فرم در شکل گیری منظر، از مولفه هایی چون؛ سرزندگی، خاطره انگیزی، لذت بصری و ادراک عمومی، خوانایی محیط، حس و هویت مکان و فرم و ریخت شناسی برای سنجش ارتقای معنویت در گردشگری شهر بهره گرفته شده و شهر یزد به عنوان یکی از شهرهای فرهنگی و معنوی ایران، بعنوان مطالعه موردی مد نظر قرار گرفته است. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی می باشد؛ لذا بر اساس تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق، علاوه بر بررسی های اسنادی، پرسشنامه ای نیز تهیه و به روش تصادفی ساده، بین گردشگران شهر یزد توزیع و تکمیل گردید. نتایج حاصل از پژوهش، تاثیر مولفه های منظر شهری در کمک به ارتقا معنویت گردشگری را تایید می نماید.

منظر شهری، گردشگری معنوی، مولفه های منظر، بافت تاریخی، شهر یزد