حبیب شهبازی شیران - استادیار دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
سیدمهدی حسینی نیا - دانشجوی دکتری باستان شناسی اسلامی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
مهدی کاظم پور - استادیار دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

مسجدکبود تبریز از آثار متعلق به ابوالمظفرجهانشاه از دودمان ترکمانان قراقویونلوها است. این بنا در سال870 هجری قمری به کوشش و نظارت جانبیگ خاتون (زن جهانشاه) پایان پذیرفت. در این مسجد نقوش مختلفی از قبیل: نقشهای گیاهی، هندسی و کتیبه ای در تزیینات کاشیکاری، مشاهده میشود. کتیبه های مسجد کهعمدتا با دو خط کوفی و ثلث کار شدهاند با نگاره های اطراف خود ارتباط مستقیم داشته و به آنها جنبه اعتدال و هماهنگ بخشیده اند. هدف اصلی این مقاله، مطالعه و کشف تاثیرات عرفان و تصوف از جمله مذهب حروفیه بر انتخاب مضامین کتیبه ها و نوشته های تزیینات مسجد کبود تبریز میباشد. در این پژوهش، روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و هدف از نوع کیفی میباشد. گردآوری اطلاعات به دو طریق میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است که در این راستا در مطالعات کتابخانهای ابتدا اسناد و مدارک مورد بررسی قرار گرفته اند و در راستای مستند نگاری تزیینات مسجد کبود، مطالعات میدانی صورت گرفته است. در مرحله آخر براساس اطلاعات جمع آوری شده تجزیه و تحلیل اطلاعات صورت پذیرفته است. بنا بر یافته های تحقیق مشخص گردید که: از میان رنگ ها، دو رنگ آبی لاجوردی (در زمینه کتیبه ها) و سفید (در نوشتن خط متن کتیبه) رنگ غالب در تزیینات این مسجد میباشد که به لحاظ نمادین، این دو رنگ، با عقاید عرفا ارتباط مستقیم داشته و به نوعی نمودی از اعتقادات عرفا در تزیینات این مسجد به حساب می آیند. همچنین انتخاب انواع نقش شمسه ها و ذکر کلمات قصار عرفانی به عنوان مضامین این نقوش، نشان از تاثیر عرفان و تصوف در تصویرگیری تزیینات این بنای بزرگ دوره قره قویونلوها دارد. در پایان این نتیجه حاصل میشود که تحولات مذهبی سده نهم هجری قمری مانند اعتقاد حروفیان در کنار تصوف و عرفان در تصویرگیری مضامین نقوش و کتیبه های این بنا تاثیر بسزایی داشته است.

آق قویونلوها، مسجد کبود، کتیبه نگاری، تصوف، عرفان، مذهب حروفیان.