معرفی اصول ساخت آزاد مجموعه های مسکونی به منظور کاربرد در پروژه های انبوه سازی

نظریه «ساخت آزاد» برای اولین بار توسط نیکولاس جان هابراکن، معمار هلندی ارائه شد. او با نقد روش‌های متداول انبوه‌سازی، لزوم دخالت ساکنان در طرح واحد مسکونی خود را مطرح می‌کند. طبق این نظریه، ساختمان به دو بخش «ساخت ثابت» و «عناصر متحرک» تفکیک می‌شود. ساخت آزاد معمولاً شامل اسکلت و کانال‌های تأسیساتی بوده و حاصل یک تصمیم جمعی است، اما عناصر متحرک-که معمولاً شامل دیوارهای جداکننده داخلی می‌باشد- در اختیار و تحت کنترل ساکنان خانه قرار دارد. این نظریه در کشورهای اروپای غربی و شمالی (به ویژه هلند) و شرق دور (به ویژه ژاپن) مورد توجه قرار گرفته و مجموعه‌های مسکونی متعددی با استناد به آن احداث شده و می‌شود. به منظور افزایش انعطاف‌پذیری طرح، محصولات و سیستم‌های ساختمانی متعددی به بازار آمده که مهم‌ترین هدف آنها، جدایی سیستم‌های مکانیکی-الکتریکی از عناصر متحرک بناست. در مسکن سنتی ایران، به دلیل استفاده از مصالح ساختمانی حجیم و سنگین و سیستم دیوار باربر، امکان جابجایی دیوارهای جداکننده وجود نداشته، اما انعطاف‌پذیری از طریق سه اصل تنوع‌پذیری (فضای چند عملکردی)، تطبیق‌پذیری (جابجایی فصلی و روزانه) و تغییرپذیری (تفکیک و تجمیع) تأمین می‌شده‌است. تغییر شکل تدریجی واحد مسکونی که بر اثر شهرنشینی سریع به وقوع پیوست، باعث از دست دادن این ویژگی‌ها شد. در عین حال، راه‌حل تازه‌ای برای احیای انعطاف‌پذیری در مسکن امروزی، پیشنهاد نشده‌است. نظریه ساخت آزاد می‌تواند راه‌حل مناسبی برای این مسئله باشد. به منظور مطالعه امکان‌پذیری کاربرد این نظریه در ایران، سه مبحث «محدودیت‌های قانونی»، «تولیدات صنعتی قابل استفاده به عنوان عناصر متحرک» و «نحوه تغییر نیازهای خانواده‌های ایرانی» مطالعه شده‌است. با توجه به این موارد، طرح‌های معماری ارائه شده و سه نوع جداکننده قابل تولید در کشور، شامل درای‌وال، دیوارهای آجر سفالی و بلوک سبک بتنی از نظر هزینه و قابلیت انعطاف‌پذیری با یکدیگر مقایسه شده و برای استفاده در طرح‌ها، پیشنهاد شده‌اند.

کلیدواژه ها:

آپارتمان ، طراحی ، معماری ، طراحی معماری ، ساختمان سازی ، انبوه سازی ، مجتمع های مسکونی