بررسی اقتصادی مدیریت آبیاری باغ های پسته در شهرستان های انار و رفسنجان

شناخت الگوهای مختلف آبیاری و تاثیر آن ها بر عملکرد محصول، دو موضوع مهم در مدیریت باغ های پسته می باشند.در این مطالعه، نخست الگوهای مدیریتی مختلف آبیاری باغ های پسته در دوره زمانی 1389 تا 1394شناسایی گردید.سپس نقش الگوهای مختلف مدیریت آبیاری بر عملکرد محصول پسته، مورد بررسی قرار گرفت و عوامل موثر بر بهره وری استفاده از نهاده آب، بررسی شد. در نهایت، تاثیر عوامل اقتصادی- اجتماعی بر انتخاب نوع الگوی مدیریت آبیاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای جمع آوری اطلاعات از کشاورزان، از روش تکمیل پرسشنامه استفاده شد. در این زمینه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای، تعداد 100 نفر پسته کار از شهرستان های انار و رفسنجان انتخاب شدند. با توجه به تنوع باغ های پسته کاران، تعداد 286 قطعه باغ مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی تاثیر الگوهای مختلف آبیاری بر عملکرد محصول پسته و تعیین عوامل موثر بر بهره وری آب، از روش های همبستگی پیرسون، آنالیز واریانس و رگرسیون استفاده شد.همچنین برای مشخص نمودن اثر عوامل اقتصادی- اجتماعی بر انتخاب نوع الگوی مدیریت آبیاری از مدل لاجیت استفاده گردید. نتایج نشان داد،الگوهای مدیریت آبیاری در بین باغ های پسته مورد مطالعه بسیار متفاوت بوده و این مساله برنامه ریزی در این خصوص را با مشکل مواجه می نماید.وجود سیستم مدیریت آبیاری پراکنده و محدودیت های مختلف باعث شده است تا پسته کاران مورد مطالعه، به طور فردی، به سمت مقابله با این مشکلات حرکت نموده و لذا نوآوری هایی در این زمینه داشته باشند. با وجود این، نتایج نشان داد این نوآوری ها چندان موفق نبوده است، بنابراین توصیه می شود تا ضمن حرکت به سمت یکپارچه سازی الگوهای مدیریت آبیاری، در هنگام ارایه هرگونه توصیه ترویجی، به این تنوع الگو توجه شود. بررسی روند زمانی تغییر الگوی مدیریت آبیاری باغات پسته نشان داد کهدر سه ساله نخست مورد مطالعه (1389 تا 1391)، 62 درصد از باغ -های پسته به صورت سیستم غرقابی سطحی آبیاری می شوند. در این دوره 32 درصد باغ های پسته دارای سیستم آبیاری غرقابی نواری هستند و تنها 5 درصد از باغ های پسته مورد مطالعه از سیستم آبیاری تحت فشار استفاده نموده اند. الگوی به کارگیری سیستم های آبیاری در دور دوم (1392 تا 1394) نسبت به دوره نخست، دچار تغییراتی شده است. به طوری که از سیستم غرقابی سطحی به میزان 20 درصد کم شده و سیستم آبیاری غرقابی نواری 18 درصد رشد داشته است. همچنین میزان استفاده سیستم آبیاری تحت فشار با 2 درصد رشد، از 5 درصد به 7 درصد رسیده است. به عبارت دیگر، به علت محدودتر شدن منابع آب، سیستم ها و تکنیک های آبیاری آب اندوز رشد یافته و استفاده از روش های آب بر کاهش یافته است. بررسی تاثیر کمیت و کیفیت آب آبیاری بر عملکرد در هکتار محصول پسته نشان داد کهمیانگینبازدهنهاییمصرفآبدرباغ هایپستهموردمطالعهاز 66 تا 84 گرمبرمترمکعبوبامدنظرقراردادنقیمت 250000 ریالبرهرکیلوگرمپسته،ارزشبازدهنهاییآباز 16500 تا 21000 ریالبرمترمکعبمی باشد. نتایج همچنین نشان داد، درآب های با هدایتالکتریکیکمتراز 8000 میکروموسبرسانتیمتر، سنگینبودنبافتخاکباعثکاهشبهره وریاستفادهازآبمیگردد.استفاده از هر دو کود گاوی ومرغی در افزایش بهره وری استفاده از آب، صرفه اقتصادی دارند. علاوه بر این،استفاده از ماسه بادی نیز با کاهش تبخیر از سطح خاک، باعث افزایش بهره وری آب می گردد و استفاده از این نهاده نیز اقتصادی است. مصرف کودهای پتاسه نیز بهره-وری استفاده از آب، به ویژه آب های شور را بالا می برد. علاوه براین، نتایج مطالعه نشان داد که استفاده از این کودها صرفه اقتصادی بالایی دارد. متغیر دیگری که باعث بالا رفتن بهره وری استفاده از آب می گردد، استفاده از گاوآهن می باشد. در زمینه نقش عوامل اقتصادی اجتماعی در انتخاب الگوی مناسب مدیریت آبیاری، نتایج نشان داد،سواد عمومی کشاورز، دانش کشاورز در خصوص مدیریت آبیاری و مطالعه نشریات ترویجی تاثیر مثبت وداشتن شغل فرعی و اعتقاد به انتقال آب بین حوضه ای، تاثیر منفی بر انتخاب سیستم آبیاری تحت فشار داشته اند. در این زمینه نیز توصیه می شود ضمن افزایش سطح سرمایه انسانی در بخش کشاورزی، از دامن زدن به انتظاراتی که توسعه ناپایدار بخش کشاورزی را به دنبال دارد، پرهیز نمود. واژه های کلیدی:پسته، مدیریت آبیاری، ارزیابی اقتصادی