ارزیابی تحمل ژنوتیپ های منتخب گندم نان به بیماری های زنگ زرد و قهوه ای

تحمل به بیماری، توانایی تولید محصول خوب توسط گیاه است حتی در شرایطی که به بیمارگر آلوده شده باشد. گیاهان متحمل در واقع به بیمارگر حساس هستند ولی عموما آسیب اندکی از آن می بینند. در این پژوهش برای ارزیابی و تعیین میزان تحمل ارقام گندم نسبت به آلودگی زنگ های زرد و قهوه ای گندم 20 ژنوتیپ انتخابی بررسی شدند. اثر زنگ زرد در نیشابور و زنگ قهوه ای در اهواز بر عملکرد محصول گندم در دو شرایط بیماری شدید (تنش) و در شرایط حفاظت شده از بیماری (عدم تنش) بررسی شد. میانگین درصد کاهش عملکرد کلیه ی ژنوتیپ های مورد بررسی در اثر زنگ زرد 2/18 درصد و نسبت به زنگ قهوه ای 2/25 درصد برآورد گردید. دامنه ی خسارت وارد شده به ژنوتیپ های مورد بررسی در این پژوهش، در اثر زنگ زرد از 5/3 درصد تا 57 درصد و در اثر زنگ قهوه ای از 7 تا 46 درصد متغیر بود. بر اساس نتایج دو ساله شاخص های تنش، ارقام کویر، نیشابور و اینیا به ترتیب با 16، 14 و 13 درصد کاهش عملکرد، متحمل ترین ارقام به زنگ زرد در بین ژنوتیپ های حساس بودند. این در حالی است که در گروه ارقام نیمه حساس به این بیماری رقم تجن با 71/5 درصد کاهش عملکرد، متحمل ترین رقم ارزیابی گردید. در گروه ارقام مقاوم به بیماری نیز ارقام زرین، چمران، شیرودی و بهار به ترتیب با 52/3، 99/8، 51/9 و 12/10 درصد کاهش عملکرد، از بالاترین میزان مقاومت نسبت به زنگ زرد برخوردار بودند. در این بررسی رقم مقاوم سیروان با متوسط آلودگی 5MS بالاترین واکنش مقاومت را نسبت به زنگ زرد نشان داد اما متوسط عملکرد این رقم در شرایط بیماری حدود 15 درصد و متوسط وزن هزار دانه آن نسبت به سیروان محافظت شده از بیماری 9 درصد کاهش نشان داد. در زنگ قهوه ای کمترین تغییرات عملکرد محصول نسبت به این بیماری به ترتیب مربوط به ارقام شیرودی، افلاک، سیروان، شیراز، اینیا و افق با کاهش بین 6 تا 16 درصد بود که به ترتیب ارقام مذکور در اهواز نسبت به زنگ قهوه ای بیشترین پایداری عملکرد را داشتند. بر اساس همین محاسبات بیشترین تغییرات عملکرد نیز به ترتیب در ارقام بولانی، نیشابور، توس، الوند، روشن، استار، شهریار و ویریناک با کاهش عملکرد بین حدود 30 تا50 درصد مشاهده شد. ارقام کویر، شهریار، روشن، توس، ویریناک، بهار، بولانی، الوند و افق ارقام حساس به زنگ قهوه ای بودند. ارقام افق و بهار به ترتیب با 52/16 درصد و 8/21 درصد کاهش عملکرد کمترین کاهش را داشتند و متحمل ترین ارقام این گروه بودند. از نظر میانگین عملکرد ارقام در دو محیط بیماری و بدون بیماری در مدت دو سال زراعی رقم افق با میانگین عملکرد 3894.4 کیلو در هکتار در رتبه اول و بهار با عملکرد 3799 کیلو در هکتار پس از افلاک در رتبه سوم میانگین عملکرد در دو محیط قرار داشت.واژه های کلیدی: تحمل به بیماری، کاهش عملکرد، زنگ قهوه ای، زنگ زرد، گندم