دستیابی به روشهای نوین تثبیت شن در کانون های بحرانی سیستان

این پژوهش به منظور اندازه گیری میزان فرسایش بادی در دو تیپ اراضی بستر هامون های سیستان و اراضی کشاورزی بعنوان منابع تولید رسوبات بادی در منطقه سیستان پی ریزی گردید. به همین منظور، ابتدا درجه فرسایندگی بادها در لبه شرقی کشور و قسمت غربی افغانستان که تحت تاثیر بادهای 120 روزه قرار دارند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. آمار ساعتی سرعت و جهت باد در طول دوره آماری مناسب در ایستگاه هواشناسی تهیه و گلبادهای سالانه و فصلی ترسیم شدند. همچنین ویژگیهای بادهای فرساینده با استفاده از پارامترهای پتانسیل حمل ماسه (DP)، جهت حرکت نهایی ماسه(RDD)، اندازه برداری حمل ماسه (RDP) و شاخص همگنی باد (تغییر پذیری جهات باد ) مشخص شد و پهنه بندی پتانسیل فرسایندگی بادها با استفاده از روش زمین آمار بصورت نقشه نمایش داده شد. در ادامه با استفاده از تصاویر ماهواره ای روزهای توفانی مشخص شد که هامون برینگک در حد فاصل بین هامون پوزک و صابری یکی از چشمه های مهم تولید رسوبات بادی است. برهمین اساس 74 پیکه چوبی مدرج در دو ردیف نصب گردید و در سه دوره زمانی وپس از توفان های شدید، میزان بادبردگی از پای هر پیکه اندازه گیری شد. نتایج با استفاده از مدل های مناسب زمین آمار پهنه بندی گردید. همچنین آستانه فرسایش بادی و میزان رسوب دهی 12 نمونه خاک دست نخورده از واحدهای مختلف اراضی هامون برینگک در تونل باد ثابت آزمایشگاه فرسایش بادی اندازه گیری شد. یکی دیگر از منابع تولید کننده گرد وغبار و ماسه در محدوده مورد مطالعه ، اراضی کشاورزی رها شده است. برای اندازه گیری میزان فرسایش بادی در اراضی کشاورزی دشت سیستان اقدام به احداث ایستگاه فرسایش بادی در ایستگاه تحقیقات زهک گردید. این ایستگاه مجهز به دو نوع تله رسوبگیر و یک ایستگاه هواشناسی متشکل از دو بادسنج در ارتفاع مختلف است. تله های رسوبگیر شامل 17 شاخه BSNE و 4 تله SUSTRA می باشند که بصورت مربع شکل بابعاد 60 متر جانمایی شدند. کارایی رسوبگیرهای BSNE در داخل تونل باد ثابت اندازه گیری گردید. همچنین بادسنج ها در ارتفاع های 40 و 100 سانتیمتری نصب شده اند. سپس میزان فرسایش خاک از سطح مزرعه برای دو سال اندازه گیری گردید. برای تعیین میزان فرسایش خاک در سطح ایستگاه پارامترهای دیگری مانند رطوبت، زبری سطح خاک، میزان بقایای گیاهی و غیره نیز اندازه گیری شدند. نتایج بدست آمده از تجزیه وتحلیل آمار ساعتی باد نشان داد که در میان ایستگاههای هواشناسی لبه شرقی کشور بالاترین درجه فرسایندگی باد به ترتیب مربوط به ایستگاه زابل با حدود 2500 (واحد برداری) و با جهت برداری 127 درجه ، ایستگاه زهک با 1700 (واحد برداری) و با جهت برداری 123 است. نتایج میزان بادبردگی نشان داد که تغییرات زمانی و مکانی تولید رسوبات بادی در داخل منشا یکی از ویژگیهای بارز توفانهای گردوغباری و ماسه است که بستگی به خصوصیات ادافیکی سطح زمین و انرژی باد در سطح خاک دارد. میزان حمل رسوبات در نقشه های تهیه شده توسط زمین آمار از صفر تا 65 کیلوگرم در مترمربع تغییر می کند. میانگین میزان بادبردگی از سطح هامون برینگک در طول دوره اندازه گیری حدود 1/94 سانتیمتر که معادل 32 کیلوگرم در یک مترمربع است. در مجموع نتایج این قسمت نشان داد از نظر مکانیابی هرچقدر عملیات تثبیت در منتهی الیه مرز شمالی سیستان تمرکز یابد موفقیت و کارایی آن موفق تر است. از نظر زاویه وزش باد ، کارایی بادشکنها در صورت نصب با زاویه عمود بر127 درجه (صفر درجه شمال جغرافیایی است) بالاترین است. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکها متغیر بوده و در برخی نقاط امکان تثبیت بیولوژیک فراهم ست. نتایج حاصل از ایستگاه سنجش فرسایش بادی نشان داد که میانگین کارایی جمع آوری رسوبگیرهای BSNE حدود 81 درصد و میانگین کارایی نگهداشت 92/5 درصد می باشد. میزان رسوب عبور کرده از عرض یکمتر بین 312 تا 4506 کیلوگرم بر متر در رویدادهای مختلف متغیر است. کلمات کلیدی: فرسایش بادی، بادهای فرساینده، هامون برینگک، سیستان