مقایسه زراعی و اقتصادی نظام های زراعی متعارف و نوین مبتنی بر گندم

تحقیق حاضر به منظور مقایسه نظام های زراعی مبتنی بر گندم آبی به بررسی چند تناوب زراعی (توالی زراعی) تحت دو سیستم خاک ورزی مرسوم و حفاظتی در منطقه کرج از نظر صفات عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان درون تناوب ها، ارزیابی این تناوب ها از نظر نسبت فایده به هزینه و کارایی انرژی و در نهایت انتخاب نظام های زراعی زراعی مطلوب از نظر زراعی و اقتصادی با استفاده ازطرح آماری کرت های یکبار خردشده (اسپلیت پلات) و در قالب بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار، در زمینی به مساحت ‮‭6000‬ مترمربع در مزرعه تحقیقاتی بخش غلات مووسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج طی سه سال زراعی ‮‭89-90‬ ، ‮‭90-91‬ و ‮‭91-92‬ به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از شش توالی زراعی شامل: 1-گندم- ذرت علوفه ای- گندم- ذرت علوفه ای(2 ،‭(B‬1-گندم- شبدر برسیم-کودسبز- ذرت علوفه ای(3 ،‭(B‬2-گندم- شبدر برسیم- کلزا- ذرت علوفه ای(4 ،‭(B‬3-گندم- ذرت علوفه ای-کلزا- ذرت علوفه ای(5 ،‭(B‬4-گندم- ذرت علوفه ای- کلزا- شبدر برسیم‭(B‬5) و 6-گندم-شبدر برسیم- گندم- ذرت علوفه ای ‭(B‬6). تیمارهای مذکور تحت دو نوع سیستم خاک ورزی مرسوم ‭(A‬1) و حفاظتی‭(A‬2) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. مدیریت مرسوم شامل رعایت تمامی تمهیدات مدیریتی مربوط به مراحل از کاشت تا برداشت توسط زارعین منطقه کرج بود، در حالی که در سیستم خاک ورزی حفاظتی (نوین) موارد مهمی از جمله مدیریت بقایای گیاهی و استفاده حداقل از ادوات خاک ورزی و تهیه بستررعایت شد. فاکتور سیستم خاک ورزی به عنوان فاکتور اصلی (در کرت اصلی) و در دو سطح (مرسوم وحفاظتی) و توالی گیاهان به عنوان فاکتور فرعی(درکرت های فرعی) در نظر گرفته شدند. نتایج حاصل از مطالعه صفات و فاکتورهای مورد بررسی طی کشت های مختلف نشان داد، در مورد گندم که شروع همه توالی های زراعی با کشت این گیاه بود، در سال اول که اعمال تیمارها انجام نشده بود، اثر سیستم خاک ورزی بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله بارور در مترمربع، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و نیز شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد معنی دار است بوده، ولی اثر توالی زراعی برای هیچ یک از تیمارها معنی دار نشبود. اثر متقابل سیستم خاک ورزی و توالی زراعی نیز تنها در مورد عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شبود. طی کشت دوم از سال اول که کرت ها اختصاص به دو گیاه ذرت علوفه ای و شبدر برسیم داشتند، نتایج نشان داد که اثر فاکتور اصلی بر عملکرد علوفه تر و علوفه خشک ذرت علوفه ای در سطح احتمال یک درصد معنی دار استبود. در مورد شبدر برسیم هیچ یک از اثرات ساده و نیز اثر متقابل معنی دار نشبود. در سال دوم که کشت سوم صورت گرفت، در مورد گندم، ارتفاع و تعداد دانه در واحد سطح و نیز عملکرد دانه و بیولوژیک تحت تاثیر روش سیستم خاک ورزی قرار گرفداشتتند. همه این صفات و فاکتورها، غیر از عملکرد بیولوژیک همچنین تحت تاثیر فاکتور توالی زراعی بودند. در گیاه کلزا نیز روش سیستم خاک ورزی تنها ارتفاع و عملکرد دانه را تحت تاثیر قرار داد. توالی زراعی نیز اثر معنی داری بر ارتفاع و عملکرد بیولوژیک کلزا داشت. طی کشت چهارم، نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر فاکتور اصلی آزمایش بر عملکرد علوفه تر و خشک ذرت در سطح احتمال یک درصد، و اثر فاکتور فرعی در سطح احتمال پنج درصد معنی دار استبود. طی ارزیابی کیفیت علوفه ذرت علوفه ای در کشت چهارم توالی، اثر هیچ یک از فاکتورها معنی دار نبودشد. در پایان، نسبت فایده به هزینه و کارایی انرژی هریک از تیمارهای آزمایش محاسبه شده و مشخص گردید که توالی‭(B‬4) در روش مدیریت حفاظتی ‭(A‬2 ) از نظر نسبت فایده به هزینه و نیز کارایی انرژی به سایر تیمارها برتری داردشت. بیشترین کارایی تولید بذر در توالی ‭(B‬6) و در مورد کارایی تولید علوفه نیز بیشترین مقدار مربوط به تیمار‭(B‬4) و پس از آن تیمار ‭(B‬1) بود. در سال زراعی ‮‭91-92‬ (سال سوم این تحقیق) اثر عوامل خاک ورزی و توالی زراعی بر صفات کیفی گندم رقم پارسی با هدف تعیین نظام یا نظام های زراعی کارآمد و پایدار مبتنی بر گندم و با رویکرد بهبود عملکرد و کیفیت گندم، به بررسی اثرات تجمعی روش خاک ورزی (مرسوم و بی-خاک ورزی) و توالی های زراعی اجرا شده در دو سال زراعی ( ‮‭89-90‬ و ‮‭90-91‬) شامل: 1-گندم- ذرت علوفه ای- گندم- ذرت علوفه ای، 2-گندم- شبدر برسیم-کودسبز- ذرت علوفه ای، 3-گندم- شبدر برسیم- کلزا- ذرت علوفه ای، 4-گندم- ذرت علوفه ای-کلزا- ذرت علوفه ای، 5-گندم- ذرت علوفه ای- کلزا- شبدر برسیم و 6-گندم-شبدر برسیم- گندم- ذرت علوفه ایبر عملکرد و کیفیت گندم کشت شده در سال زراعی سوم پرداخت. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثر عامل خاک ورزی بر صفات ارتفاع رسوب ‭SDS ‬و درصد پروتیین دانه در سطح احتمال 5 درصد و بر وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بود. همچنین اثر عامل توالی زراعی بر صفات شاخص سختی دانه، ارتفاع رسوب ‭SDS‬، حجم نان، درصد پروتیین دانه، وزن هزار دانه و ارتفاع رسوب زلنی در سطح احتمال 1 درصد معنی دار و بر صفات جذب آب و رطوبت دانه در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بوده و اثر متقابل عوامل خاک ورزی و توالی زراعی بر صفت ارتفاع رسوب ‭SDS ‬در سطح احتمال 1 درصد و بر صفات شاخص سختی دانه و وزن هزار دانه در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود. اثر معنی دار توالی زراعی بر صفات کیفی گندم حاکی از نقش بسیار مهم و اساسی این عامل بر ارتقا کیفیت گندم می باشد. همچنین بر اساس نتایج مقایسه میانگین های صفات کیفی مورد بررسی در مورد صفت ارتفاع رسوب ‭SDS‬، در حالی که در توالی گندم/ذرت با جایگزینی تیمار مرسوم با بی-خاک ورزی کاهش ارتفاع رسوب ‭SDS ‬مشاهده گردید، در مورد بقیه توالی های زراعی عکس این مطلب صادق بود. در مورد صفت شاخص سختی دانه نتایج نشان داد که با تغییر در توالی زراعی از توالی گندم/ذرت به توالی های متنوع دیگر شاهد افزایش این صفت بوده ولی شاخص سختی دانه توالی های زراعی با تغییر ر