بررسی وضعیت بهداشتی مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی کشور

به منظور شناسایی و ردیابی عوامل اصلی تلفات در مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی کشور و شناسایی کانونهای آلوده و ترسیم سیمای پراکنش بیماریهای اپی زیوتیک در کشور، طرح ملی "بررسی وضعیت بهداشتی مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی کشور" انجام شد. این طرح به طور همزمان و طی سه سال متوالی در برخی استان های شاخص در امر تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی از جمله استان های مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان به مرحله اجرا درآمد. بدین منظور تعداد ،‮‭21 23‬ و‮‭20‬ مزرعه سردآبی در استان مازندران، ‮‭30‬ مزرعه (تکثیر، پرورش، تکثیر و پرورش) در استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی وکردستان، ‮‭19‬ مزرعه(تکثیر، پرورش، تکثیر و پرورش) در استان های گیلان و اردبیل طی سالهای ‮‭1385-87‬ به طور تصادفی انتخاب و مورد پایش سالانه قرار گرفتند. این امر در قالب برنامه زمانی منظم و به صورت دوره ای و مراجعه مستمر به مراکز تکثیر و پرورش مذکور در قالب طرح آماری مربوطه و تکمیل پرسشنامه های از پیش تهیه شده و نمونه برداریهای لازم، انجام پذیرفت. نتایج حاصله از این بررسی در استان مازندران نشان داده است که طی سالهای مورد مطالعه، تعداد مزارع با پیشینه آلودگی و بیماریهای عفونی در این استان افزایش داشته است، بطوریکه از %‮‭56‬ ،در سال ،‮‭85‬ به %‮‭71‬ در سال ‮‭86‬ و %‮‭85‬ در سال ‮‭87‬ مزارع با سابقه بروز بیماری و تلفات در این استان گزارش شده است. از طرفی در اکثر مزارع تکثیر و پرورش قزل آلا در استان مازندران متوسط وزن ماهی ارایه شده به بازار بیش از ‮‭500‬گرم بوده است لذا با توجه به این مسیله و طولانی تر شدن مدت دوره پرورش، طبیعی است که بیشترین ابتلا ماهیان به عوامل بیماریزا در این سنین رخ دهد. مهمترین عامل باکتریایی جداسازی شده در این استان در این بازه زمانی استرپتوکوکها بودند که بیشترین میزان بروز و بیماریزایی خود را در اطلاعات پرسشنامه ای در فصل تابستان و در دمای بیشتر از ‮‭15‬ درجه سانتیگراد در مزارع مختلف نشان داده اند. دررده بعدی بیماری دهان قرمز روده ای ‭(Entric Redmouth Disease) ‬و عارضه قارچی ساپرولگنیازیس‭(Saprolegniasis) ‬قرار داشته اند. همچنین با نگاهی به نتایج حاصل از ثبت عملیات پیشگیری، کنترل و درمان مشخص گردید که بتدریج بر شدت فعالیت های درمان و استفاده از مواد ضد عفونی در این استان افزوده شده است. به این ترتیب که در سال،‮‭7 1385‬/%‮‭34‬ ، در سال ،‮‭4 1386‬/%‮‭71‬ و در سال ،‮‭1387‬ %‮‭75‬ مزارع اقدام به انجام عملیات ضد عفونی و درمان بطور توام نموده اند. از سوی دیگر به دلیل استفاده نامناسب و مکرر از عوامل دارویی در سال ،‮‭1387‬ مصرف آنتی بیوتیک اریترومایسین قادر به کنترل و درمان عفونتهای استرپتوکوکی نبوده است و صاحبان مزارع مجبور به روی آوردن به مصرف داروی جدید فلورفنیکل شدند. همچنین در نمونه برداریهای انجام شده در سال ،‮‭3 1385‬ مزرعه و در سال ‮‭1387‬ ، 5 مزرعه با مسمومیت غذایی ناشی از ‭TVN ‬و یا ‭TVN ‬و پراکسید بالای غذا روبروشدند. این در حالی بود که مزارع فوق درگیر تلفات بودند و با تغییر جیره تلفات آنها قطع شد. در مجموع در این استان می توان چنین جمع بندی نمود که بی توجهی به مدیریت بهداشتی مزارع پرورش قزل آلای رنگین کمان در استان مازندران می تواند آینده تولید را در این استان با چالشی بحث انگیز روبرو سازد و از بین بردن این مشکلات جز در سایه بهبود مدیریت، تحقیق و به دنبال آن جستجوی روشهای نوین در امر کنترل و پیشگیری میسر نیست. در واقع ادامه مدیریت مزارع به همان صورت سنتی جوابگوی افزایش تولید مورد تقاضا در جامعه نمی باشد و بی توجهی به روشهای نوین در امر مدیریت بهداشتی بتدریج موجب تضعیف تولید ماهیان سردابی در این استان خواهد شد. نتایج بررسی حاضر در استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی وکردستان نیز نشان میدهد متاسفانه بدلیل فقدان تجربه کافی پرورش دهندگان از اصول مدیریت کیفی آب ، در اکثر مزارع تکثیر و پرورش مورد بررسی ، موضوع پاکسازی و تمیز نمودن استخرها به طور مکرر، ضد عفونی آب استخرها و تجهیزات و پایش مستمر و روزانه فاکتور های فیزیکی وشیمیایی آب استخر ها از سوی آنان نادیده گرفته شده و کمتر مورد توجه قرار داشته است و به همین خاطر مشکلات ناشی از آن نیز به اشکال مختلف از جمله وجود بیماری، کاهش رشد،کاهش تولید در مزارع مورد مطالعه نمایان شده است. علیرغم وجود برخی بیماری های عفونی و غیر عفونی در تعدادی از مزارع مورد بررسی، ضمن اینکه اطلاعات مربوط به نظارت های بهداشتی و نمونه برداری کمتر مورد توجه بود ، هیچگونه اطلاعات و مستندات ثبت شده ای مبنی بر تاریخچه بیماری، علایم بیماری در ماهیان مرده و یا زنده، رژیم غذایی، مرگ و میر ، (تعداد تلفات روزانه، کل تلفات ،سن ماهی و...)، اقدامات درمانی و نتایج آن (مواد شیمیایی و دارویی به کاربرده شده، میزان مصرف، طول دوره درمان و نتایج آن)، نرخ رشد ، پارامترهای کیفی آب، تراکم و ... نیز در دسترس نبوده و به همین خاطر برنامه ریزی در جهت پیشگیری و کنترل شیوع بیماری ها نیز در اکثر موارد ناکافی و ناموفق بوده است. از سوی دیگر با توجه به پیامد های منفی بیماری های ویروسی در تولید آبزیان و گزارش وقوع این بیماری ها از جمله بیماری سپتی سمی هموراژیک ویروسی‭(VHS )‬، نکروز عفونی پانکراس ‭(IPN) ‬و نکروز عفونی بافت خون ساز ‭(IHN) ‬که همراه با تلفات متغیر و عمده (‮‭40‬-%‮‭100‬) در تعدادی از مزارع تکثیر و پرورش موجب بروز خسارات هنگفت در استان های آذربایجان غربی ،آذربایجان شرقی وکردستان شده است و تلاش های کنونی برای کنترل بیماری ها ویروسی نیزکمتر موثر واقع گردیده و متاسفانه میزان شیوع آنها در استان های مورد مطالعه در حال افزایش می باشد. همینطور وجود بیماری ها و اختلالات بهداشتی ناشی از عوامل باکتریایی ، انگلی وقارچی در برخی از مراکز تکثیر و پرورش مورد بررسی در هر سه استان از جمله وجود بیماری های عفونی ناشی