ارزیابی و تهیه نقشه بیابان زایی با روش فایو و یونپ در حوزه دریاچه نمک استان های (اصفهان، همدان، قم، قزوین، مرکزی، تهران)

بیابان زایی سومین بحران فراروی بشر در قرن بیست و یکم و نخستینش در ایران است ؛ چرا که اگر وسعت سرزمین های خشک در کره زمین حدود ‮‭40‬ درصد مساحت خشکی ها را دربرگرفته، این نسبت در ایران با بیش از دوبرابر رشد، رقم ‮‭7.89‬ درصد از مساحت کشور را متاثر کرده است. بنابراین، اگر بتوانیم شکل راه جامعی برای شناخت این پدیده مخرب و کاهنده کارایی سرزمین ارایه دهیم، آنگاه می توان امیدوار بود که چیدمان توسعه در ایران با رعایت بنیان های فکری و عملی آموزه مهار بیابان زایی، کمترین اثر تشدیدکننده را بر این روند کاهنده باقی گذارد. از این رو، کوشیدیم تا در طرح پیش رو که پس از فراز و نشیب های فراوان اینک به انتها رسیده است، گامی عملی برای تحقق این هدف راهبردی برداریم ؛ هدفی که به درستی در اولویت های راهبردی برنامه مدیریت بیابان ایران ‮‭1404‬ نیز منظور شده است. یکی از مناسب ترین روش ها برای ارزیابی روند بیابان زایی و تهیه شکل حساسیت اراضی به این فرآیند کاهنده کارایی سرزمین، بهره گیری از روش فایو و یونپ است ؛ روشی که پس از امکان سنجی اجرایی آن در ایران که پیش تر و در قالب دانشنامه کارشناسی ارشد نگارنده به اجرا درآمد، به عنوان پایه پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت. در این روش معیارهای متعددی به منظور ارزیابی بیابان زایی مورد بررسی و واسنجی قرار می گیرد. زوال پوشش گیاهی، فرسایش آبی، فرسایش بادی، افت کمی و کیفی منابع آب و شور شدن خاک به همراه فشار دام و جمعیت بر روی محیط زیست معیارهای اصلی مورد مطالعه در این تحقیق به شمار می روند. برای ارزیابی و ترسیم شکل های بیابان زایی زیرحوضه های پنج گانه آبخیز دریاچه نمک، ابتدا معیارهای مذکور از سه جنبه وضعیت کنونی، سرعت و استعداد طبیعی بیابانی شدن بررسی شده و سپس نتایج حاصله تلفیق گردیده است. بر اساس نتایج حاصله در حوضه آبخیز دریاچه نمک قم به ترتیب (%‮‭23‬) اراضی در کلاس ناچیز، (%‮‭47‬) در کلاس متوسط و (%‮‭30‬) در کلاس شدید، در زیرحوضه قره چای(%‮‭50‬) اراضی در کلاس ناچیز، (2/%‮‭32‬) در کلاس متوسط و (%‮‭15‬) در کلاس شدید، در زیرحوضه کاشان (%0) اراضی در کلاس ناچیز، (%‮‭28‬) در کلاس متوسط و (%‮‭72‬) در کلاس شدید، در زیرحوضه میغان (%‮‭28‬) اراضی در کلاس ناچیز، (%‮‭46‬) در کلاس متوسط و (%‮‭23‬) در کلاس شدید، در زیرحوضه شازند (%‮‭20‬) اراضی در کلاس ناچیز، (%‮‭47‬) در کلاس متوسط و (%‮‭31‬) در کلاس شدید بیابان زایی قرارگرفته اند. زوال پوشش گیاهی و فرسایش آبی از عوامل اصلی بیابان زایی در این حوضه ها بوده و فشار چرای دام عامل اصلی تشدید بیابان زایی می باشد. نتایج حاصله بستری پایه و مناسب در راستای شناخت بهتر و مبارزه صحیح تر با پدیده بیابان زایی در منطقه مورد مطالعه ارایه داده و شکل های تولیدی ابزاری کارآمد جهت برنامه ریزی و آمایش پایدارتر اراضی منطقه می باشند. واژه های کلیدی: روش فایو-یونپ، شکل بیابان زایی، دریاچه نمک، کویر میقان، شازند، ، قم رود،کاشان و قره چای