استخراج و اندازه گیری آلکالوییدهای تروپانی در برخی از گونه های هیوسیاموس ایران

گیاهان دارویی اثرات بیولوژیکی خود را توسط متابولیت های ثانویه اعمال می نمایند. یک گروه مهم از این ترکیب ها، آلکالوییدها هستند که ترکیب هایی بازی و نیتروژن دار می باشند و خواص فارماکولوژیکی مختلفی از خود نشان می دهند. این ترکیب ها به دلیل داشتن اثرات قوی فارماکولوژیک در تهیه داروهای گیاهی بسیار قابل توجه هستند. از تیره های مختلف گیاهی، تیره سولاناسه اهمیت قابل ملاحظه ای را از نظر تولید آلکالوییدهای تروپانی دارا می باشند. در میان جنس های این تیره، جنس هیوسیاموس با گونه های مختلف خود دارای ارزش دارویی ویژه ای است. از جمله ترکیبات آلکالوییدی در ‭Hyoscyamus niger ‬می توان هیوسیامین و اسکوپولامین را نام برد که به عنوان داروهای آنتی اسپاسمودیک، آنتی کلینرژیک، داروهای چشمی، مسکن و خواب آور، مصرف دارند. با توجه به وجود ‮‭13‬ گونه از این جنس در ایران و انتشار جغرافیایی نسبتا وسیع بعضی از این گونه ها در سراسر کشور، در این پروژه، استخراج و اندازه گیری تروپان آلکالوییدهای ‭L- ‬هیوسیامین و (-)- اسکوپولامین (هیوسین) در اندام های مختلف تعدادی از گونه های این جنس که در کشور پراکش وسیع تری دارند، به نام های ‭H. tenuicaulis‬، ‭H. senecionis‬، ‭H. niger‬، ‭H. reticulatus‬، ‭H. squarrosus‬، ‭H. arachnoideus‬، ‭H. turcomanicus ‬و ‭H. pusilus ‬مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور اندام هوایی هر گونه در مرحله گل دهی و هم چنین میوه آن در زمان میوه دهی از رویش گاه های مختلف جمع آوری شد. سپس از برگ، گل، ساقه و ریشه گیاه (در زمان گل دهی) و هم چنین میوه آن (در زمان میوه دهی) ابتدا عصاره حاوی آلکالویید استخراج شده و سپس با استفاده از ‭HPLC ‬و ترکیبات استاندارد، اقدام به شناسایی و تعیین مقدار آلکالوییدهای مورد نظر در عصاره ها شد. نتایج نشان داد که میزان آتروپین و اسکوپولامین در گونه های مختلف هیوسیاموس و هم چنین اندام های مختلف هر گونه در رویش گاه های مختلف متفاوت است. در برخی از گونه ها مثل ‭Hyosyamus niger ‬بالاترین مقدار آتروپین و اسکوپولامین در بذرهای نارس دیده شد در حالی که در برخی گونه های دیگر گل، ساقه و یا برگ بیش ترین میزان آلکالوییدهای تروپانی مورد بررسی را دارا بودند. در بین همه نمونه های جمع آوری شده بذرهای نارس‭H. niger ‬و ‭H. reticulatis ‬و ساقه ‭H. tenuicaulis ‬دارای بیش از ‭ppm‬‮‭300‬ اسکوپولامین بودند. هم چنین ساقه ‭H. tenuicaulis ‬و بذر ‭H. squarrosus ‬دارای بیش از ‭ppm‬‮‭300‬ آتروپین بودند که می توانند به عنوان منابعی غنی از این دو آلکالویید مهم معرفی شوند. واژه های کلیدی: هیوسیاموس، آلکالوییدهای تروپانی، آتروپین، اسکوپولامین.