بررسی علل شیرینی بذر گونه بادام کوهی ‭((Amygdalus scoparia ‬و تکثیر آن به روش های نوین

گونه بادام کوهی ‭( (Amygdalus scoparia L.‬از جنس بادام ‭Amygdalus ‬و خانواده ‭Rosaceae ‬است. این درخت، بومی ایران و نسبت به آب و هوای گرم و خشک مقاوم بوده و مسیله مقاوم بودن آن در برابر کم آبی، باعث شده که این گیاه در طرح های توسعه فضای سبز، بیابان زدایی و تولید فراورده های بومی بسیار مفید باشد. گونه بادام کوهی ایجاد بذر تلخ می نماید و بذر تنها یک پایه از این گونه، در کوه چاه گربه شهرستان نایین، شیرین گزارش شده است، اهمیت این پایه منحصربفرد به دلیل ویژگی غیرمعمول و خاص آن (شیرینی بذر) باعث شده است که تکثیر غیرجنسی آن از طریق ریزازدیادی جهت حفظ منبع ژنتیکی موجود، مورد توجه قرارگیرد. در این تحقیق، ژنوتیپ هایی از این گونه با بذر شیرین و تلخ ( در منطقه چاه گربه) بر اساس خواص ریختی، ترکیب شیمیایی، خواص ژنتیکی و همچنین مطالعات کاریوتیپی با هدف بررسی روابط خویشاوندی بین دو ژنوتیپ مورد مقایسه قرار گرفتند. تکثیر گونه مزبور به روش ریزازدیادی از طریق کشت جوانه در وهله اول و سپس کشت جنین در مرحله بعد برای مقایسه نحوه رشد اندام های مورد کشت (غیرجنسی و جنسی)، انجام شد. در مرحله پیش سترون سازی، شستشو و برس کشی جوانه ها با مایع ظرفشویی و سپس با محلول اتانل ‮‭70‬ درصد و در مرحله سترون سازی، شستشو با محلول کلرید جیوه ‮‭0/1‬ درصد در زمان 2 دقیقه و در فصل بهار برای هر دو پایه شیرین و تلخ به عنوان روش بهینه سترون سازی تعیین شد. در مورد کشت جنین روش مناسب سترون سازی بذر بادام، به این ترتیب بود که با قرارگیری مغز بادام دارای پوسته در زیر آب جاری و سپس غوطه وری نمونه ها در محلول کلرید جیوه ‮‭0/1‬ درصد در زمان 1 دقیقه برای ژنوتیپ شیرین و 3 دقیقه برای ژنوتیپ تلخ عمل شد. پس از تعیین مناسب ترین روش سترون سازی برای ریزنمونه های جوانه و جنین، محیط کشت ‭DKW ‬با هورمون‭BA ‬، ‭TDZ‬و ‭IBA ‬در غلظت های به ترتیب 5/،‮‭0/05 0‬ و ‮‭0/1‬ میلی گرم در لیتر در مرحله شاخه زایی و تکثیر هر دو ژنوتیپ به عنوان ترکیب بهینه انتخاب شد. پیش تیمار ریشه زایی در محیط ‭MS ‬بدون هورمون برای یک ماه و سپس ریشه زایی در محیط تغییر یافته مزبور با ‭IBA ‬در غلظت 1 میلی گرم در لیتر انجام و گیاهان حاصل به گلخانه منتقل شدند. در زمینه تحقیق بر صفات ریختی، طول و عرض برگ، طول شاخه و دمبرگ، وزن بذر و مغز ژنوتیپ های مختلف اندازه گیری و مورد مقایسه قرار گرفتند. از نظر صفات ریختی، نتایج نمایانگر آن است که میانگین طول شاخه، طول و عرض برگ، قطر و وزن بذر در مورد پایه شیرین کمتر از پایه تلخ بود ولی میانگین طول دمبرگ در مورد پایه شیرین بیشتر از تلخ و در مورد عرض برگ در هر دو ژنوتیپ مقادیر، با هم مساوی بودند. تجزیه شیمیایی عصاره و مقایسه آن با استاندارد نیز برای تعیین میزان آمیگدالین آنها انجام شد. نتایج بررسی های شیمیایی عصاره بذر نیز نمایانگر میزان بیشتر آمیگدالین در ژنوتیپ تلخ نسبت به شیرین بود. استخراج پروتیین های ذخیره ای بذر دو پایه نیز با استفاده از تکنیک ‭SDS-Page‬، پروفیل ژنوتیپ هایی از این گونه را مشخص نمود. نتایج حاصل از پروفیل پروتیینی دو پایه مشخص نمود که با استفاده از این روش می توان جهت مطالعه تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های مختلف این گونه استفاده نمود. در بخش مطالعات کاریوتیپی، از سلول های مریستم ریشه چه استفاده شد. کاریوتیپ استاندارد برای ژنوتیپ ها به طور جداگانه تهیه و ویژگی های کروموزم ها شامل طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، طول نسبی بازوها و طول نسبی کروموزوم ها اندازه گیری شد. نتایج کاریوتیپی، نشانگر آن بود که هر دو نمونه مورد مطالعه دیپلویید بوده و تعداد کروموزم ها در آن ها ‮‭2 16‬‭n= ‬و عدد پایه کروموزم 8‭x= ‬بود. اندازه متوسط کروموزم ها ‮‭1/6 0/05‬ میکرون و فرمول کاریوتیپی برای هر دو ژنوتیپ ‮‭12‬ ‭sm ‬4‭+ m‬بود. دو ژنوتیپ از نظر طول بازوی کوتاه و بلند و طول کل کروموزوم در یک دسته ولی از نظر نسبت‭S/L ‬و ‭L/S ‬در دسته های مجزا قرار داشتند. تقارن کاریوتیپی با توجه به مقادیر ‭TF% ‬و ‭DRL ‬در هر دو، حاکی از کاریوتیپ کاملا متقارن با کروموزوم های متاسانتریک بود. با توجه به تفاوت های اثبات شده از نظر پارامترهای ریختی، بیوشیمیایی، کاریوتیپی و پروتیین ذخیره ای بذر در بین ژنوتیپ های مورد بررسی در این تحقیق، امکان جهش یافته بودن ژنوتیپ بادام کوهی دارای بذر شیرین محتمل به نظر می رسد. واژه های کلیدی: بادام کوهی، ریختی، بیوشیمیایی، تنوع ژنتیکی، پروتیین ذخیره ای بذر و کشت بافت