بررسی و مقایسه عملکرد گل و اسانس ژنوتیپ های برترگل محمدی درمقیاس نیمه صنعتی در منطقه بیرجند (استان خراسان جنوبی)

گل محمدی در سنت مردمان استان خراسان جنوبی جایگاه ویژه ای دارد به طوری که در نسل های گذشته وجود درختچه ی گل محمدی در صحن منازل و به صورت پراکنده در باغات حومه ی شهربیرجند و تولید گلاب در منازل هر چند در حجم کم، امری عادی بوده است. با ایجاد تغییرات در شهرسازی نوین و گسترش شهر به تدریج از تعداد بوته های گل محمدی کاسته شد. بنا بر اطلاعات موجود، در حال حاضر گل محمدی در شهرستان های مختلف استان به صورت پراکنده وجود دارد. اهمیت این گیاه از جنبه های مختلف اقتصادی، دارویی و بهداشتی و سازگاری آن با شرایط محیطی منطقه زمینه ساز تلاشی درجهت احیای مجدد و گسترش آن در راستای اشتغال زایی و ایجاد درآمد مستقیم و غیر مستقیم برای ساکنین استان شد.به منظور بررسی میزان عملکرد گل و اسانس 13 ژنوتیپ برتر گل محمدی که حاصل بررسی ها و تحقیقات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی به عنوان نماینده اقلیم خراسان بزرگ بود، انجام گرفت. این پروژه تحقیقاتی با حمایت سازمان جهادکشاورزی استان به عنوان پروژه خاص در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه پخش سیلاب بر آبخوان دشت بیرجند به عنوان نماینده اقلیم استان به مرحله اجرا درآمد. تعداد پایه برای هر ژنوتیپ در هر بلوک 9 اصله در نظر گرفته شد که هر اصله سطحی معادل 9 متر مربع را به خود اختصاص داد. کشت قلمه ها در فروردین ماه 1390 و برداشت گل، آمار برداری وتهیه اسانس از سال 1391 آغاز و به مدت سه سال ادامه یافت. نتایج تجزیه واریانس ساده عملکرد گل در هکتار در سال های مختلف برداشت و تجزیه واریانس مرکب عملکرد گل بر حسب کیلوگرم در هکتاردر سه سال برداشت، برای ژنوتیپ های مختلف اختلاف معنی داری را در سطح 1% نشان دادند که دلالت برتنوع ژنتیکی ژنوتیپ های مورد مطالعه دارد. مقایسه میانگین عملکرد گل در مجموع سه سال برداشت گل (93- 1391) ژنوتیپ های مختلف نشان داد که ژنوتیپفارس1 بالاترین میانگین عملکرد گل با مقدار 26/1399 کیلوگرم در هکتار را به خود اختصاص داده وژنوتیپ های خراسان رضوی4، خراسان جنوبی3، فارس2، اصفهان 9، اصفهان 5، خراسان 2، یزد2، تهران1، اصفهان 6، اصفهان 1، اراک1و اصفهان 4، به ترتیبدر رتبه های بعدی عملکرد گل قرار گرفتند. بر اساس نتایج از بین ژنوتیپ های مورد بررسی بیشترین عملکرد اسانس در مجموع سه سال برداشت مربوط به ژنوتیپ خراسان رضوی 4 با مقدار 09/ 255 گرم در هکتار و کمترین عملکرد اسانس مربوط به ژنوتیپ فارس 1 با مقدار 47/111 گرم در هکتار می باشد. در مقایسه ترکیبات اسانس به تفکیک در سه سال برداشت، بیشترین مقدار سیترونلول را بر حسب درصد در اسانس، در ژنوتیپ فارس 1 (3/39)، بیشترین مقدار ژرانیول (44/15) و هنیکوزان (36/28) در ژنوتیپ اصفهان 1 و بیشترین مقدار نونادکان (33/40) در ژنوتیپ اراک 1 مشاهده شد. به طور کلی بر اساس نتایج به دست آمده از سه سال اجرای پروژه از بین 13 ژنوتیپ مورد بررسی و در شرایط اقلیمی اجرای پروژه، از نظر عملکرد گل ژنوتیپ فارس 1 و از نظر عملکرد اسانس ژنوتیپ خراسان رضوی 4 معرفی می گردند.کلمات کلیدی: گل محمدی، عملکرد، ژنوتیپ های برتر، خراسان جنوبی، اسانس، آنالیز آماری