بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه لاین های جو در آزمایش های یکنواخت سراسری مناطق سردسیر دیم

جو یکی از محصولات اساسی کشور است که در سطح ‮‭1/68‬ میلیون هکتار در شرایط آبی و دیم کشت می شود، که از نظر سطح زیر کشت این محصول در رتبه دوم کشوری قرار می گیرد. به منظور انتخاب و معرفی ارقام پرمحصول و سازگار جو برای مناطق سردسیر دیم کشور، آزمایش های منطقه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با ‮‭10‬ ژنوتیپ(با شاهدهای محلی و تجارتی) در ایستگاه های مراغه، کردستان(قاملو)، زنجان (قیدار)، شیروان، اردیبل، سرارود و ارومیه به اجرا در آمد. آزمایش ها درچهار تکرار و به مدت 2 سال زراعی (‮‭1386-1388‬) اجرا شدند. تجزیه واریانس ساده عملکرد دانه در هرمحیط و تجزیه واریانس مرکب در مکان های مختلف و آزمون یکنواختی واریانس اشتباه های آزمایشی در مکان ها انجام شد. به دلیل عدم یکنواختی واریانس، ایستگاه ها به دو گروه دو مکانه (سرارود و ارومیه) و پنج مکانه (مراغه، قاملو، زنجان، شیروان، اردیبل) تقسیم شده و برای هر گروه تجزیه واریانس مرکب جداگانه انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه در مکان های مختلف مستقل از هم نشان داد که اثر ژنوتیپ در ایستگاه های مراغه، قاملو و شیروان معنیدار ولی در بقیه ایستگاهها غیرمعنی دار، اثر متقابل سال ا ژنوتیپ در تمامی ایستگاه ها به جز ایستگاه ارومیه غیرمعنی دار و اثر سال نیز در ایستگاه های ارومیه، شیروان و اردبیل معنی دار و در بقیه ایستگاه ها غیرمعنی دار بود. در تجزیه واریانس مرکب داده های پنج مکانه، اثرهای ساده سال، مکان و ژنوتیپ و اثر متقابل سال ا ژنوتیپ در سطح احتمال %1 و اثر متقابل سال ا مکان در سطح احتمال %5 معنی دار بودند. ولی اثرهای متقابل مکان ا ژنوتیپ و سال ا مکان ا ژنوتیپ معنی دار نبودند. در تجزیه واریانس مرکب دو مکانه سرارود و ارومیه اثر ساده سال و اثرهای متقابل سال ا مکان و سالا ژنوتیپ در سطح احتمال %1 و اثر متقابل سه جانبه سال ا مکان ا ژنوتیپ در سطح احتمال %5 معنی دار بودند. ولی اثرهای ساده مکان و ژنوتیپ و اثر متقابل مکان ا ژنوتیپ معنی دار نبودند. برای تعیین پایداری عملکرد دانه از روش های تعیین پایداری واریانس درون مکانی لین و بینز و رتبه بندی‭(Rank) ‬استفاده شد. براساس نتایج بدست آمده در اکثرمناطق مورد بررسی (5 مکان سردسیر مراغ ه، کردستان، زنج ان، اردبی ل و شی روان) سه ژنوتیپ به شماره ژنوتیپ های 1 ‭(Roho/Masurka//ICB..)‬2، ‭(GkOmega//ICB-‬‮‭103351‬‭/Arta ) ‬و3 (‮‭5-9-5‬‭-Grivita/CWB‬‮‭117‬..) و در دو منطقه سرارود و ارومیه ژنوتیپ شماره 7 ‭(CWB‬‮‭3/7-9-77-117‬‭/TOKAK..) ‬پر محصول، سازگار و پایدار بودند. البته تمامی 4 ژنوتیپ برتر مورد بررسی، در تمامی مناطق مورد اجرا از عملکرد دانه ای و خصوصیات زراعی مطلوب و یا قابل قبول در مقایسه با شاهد برخوردار بودند. در مجموع ژنوتیپ های برتر پس از سپری کردن مراحل بررسی در شرایط زارعین برای کاشت در مناطق سرد و سرد معتدل توصیه و معرفی خواهند شد. واژه های کلیدی: سازگاری، پایداری عملکرد دانه، جو، سردسیر، دیم.