بررسی تاریخی فقهی دو طریقه اهل عراق و خراسان در مذهب شافعی

مذهب شافعی مانند مذاهب فقهی دیگر، از بدو ظهور و تاسیس تا کنون، مراحلی را پشت سر گذاشته و برای شناخت و بررسی بهتر، به ادواری تقسیم شده که عبارتند از: «تاسیس و تاصیل»، «ترویج و تخریج»، «تحریر و تنقیح» و «حاشیه نویسی و تعلیقه زدن» موضوع این پژوهش در چار چوب دوره دوم مذهب قرار دارد. با این توضیح که مذهب شافعی حوزه جغرافی گسترده ای؛ از رود نیل تا ماورای رود جیحون را در بر می گیرد. این گستردگی جغرافیایی ازیک طرف و کثرت کتب و اقوال تخریج شده امام سر مذهب و وسعت ذهن علمای مذهب از طرف دیگر، باعث سر برآوردن دو طریقه «خراسانیون» و «عراقیون» در مذهب شافعی شده است «ابو حامد اسفرایینی» شیخ طریقه اهل عراق و قاضی «ابو حامد مروزی» مشهور به «قفال صغیر» شیخ طریقه اهل خراسان بوده و هر دوی آنان ایرانیاند و نباید گمان برد، این دو طریقه تقابل دو فکر یا دو قومیت خاص هستند، بلکه هر چه هست مربوط به مذهب شافعی است. اختلاف اصلی آنان به روش عرض و بیان اقوال منصوص مذهب، کیفیت تخریج مسائل و ترتیب و تبویب کتب فقهی بر می گردد. بیشتر این اختلافات در حوزه فقه بوده ولی با این حال در مواردی به اصول فقه نیز کشیده شده است. با ظهور فقهایی همچون «ابو علی سنجی» و «امام الحرمین» جمع بین دو طریقه آغاز شده و در نهایت اگر چه در بیشتر موارد، این جمع، به نفع اهل عراق تمام می شود ولی سبک نگارش و کیفیت ترتیب و تبویب اهل خراسان حاکم بر کتب فقهی مذهب است

کلیدواژه ها:

مذهب شافعی ، ادوار ، خراسانیون ، عراقیون ، مراوزه ، طریقه ، تخریج .