مقایسه تطبیقی هندسه مسجد امام اصفهان و مسجد سلیمانیه استانبول بر اساس مفاهیم کهن الگویی

مفاهیم کهن­الگویی در ساختار کالبدی آثار شاخص تمدنی جایگاه ویژه­ای دارند. در کالبد معماری اسلامی نیز مسجد جایگاه عمده­ای را به خود اختصاص داده است. هدف پژوهش حاضر مقایسه هندسه دو اثر شاخص حوزه تمدن ایران و عثمانی در محدوده اقلیم گرم و خشک براساس مفاهیم دانش کهن­الگویی است. مفاهیم کهن­الگویی که سازنده تصاویر ذهنی نمادهای مختلف در ناخودآگاه جمعی­اند؛ می­توانند برای یافتن ارتباط بین هندسه­ دو بنا بر اساس مقایسه­ تطبیقی، مورد تحلیل قرار گیرند. از لحاظ تاریخی در اصفهان دوره­ صفوی، بهترین مساجد ساخته شده­­است که مسجد امام به عنوان یکی از مهمترین نمونه­ها به حساب می­آید. هم عصر با آن، در استانبول عصر دولت عثمانی، مساجد مهمی چون سلیمانیه ساخته شده­است. این مقاله به لحاظ محتوا، کیفی به شمار می­رود که اساس آن پژوهش تاریخی-تفسیری بوده و در جمع­بندی اطلاعات بدست آمده از رویکرد تحلیلی- تطبیقی با کاربست کدگذاری استفاده شده است. سوال اصلی پژوهش چگونگی نسبت میان هندسه­ مسجد امام و مسجد سلیمانیه بر اساس مفاهیم کهن­الگویی است. بدین منظور، ابتدا مهمترین مفاهیم نمادین آرکی­تایپی مشخص شده، سپس بر اساس کدگذاری محوری در ریزفضاهای مساجد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می­دهد انتقال یک فرم آرکی­تایپی در مساجد مورد مطالعه، به دلیل شناسا بودن آن نزد مردمان عصر صفوی و عثمانی و تداوم آن به عنوان یک شکل مقدس از پیش پذیرفته شده، علی­رغم تفاوت­های ظاهری و زمینه­ای الگوهای هندسی مساجد امام و سلیمانیه، نمایانگر وجوه اشتراک و افتراق از لحاظ کاربرد فرم­هاست. تداوم انتقال یک شکل آیینی در معماری پیش از اسلام به دوره­ی صفوی و عثمانی و استفاده از این ابزار در ساختار مساجد امام و سلیمانیه نشان­دهنده­ حضور الگوهای پایدار آرکی­تایپی، در الگوی هندسی مساجد بوده است.

کلیدواژه ها:

کهن­ الگو ، مسجد امام اصفهان ، مسجد سلیمانیه استانبول ، صفوی ، عثمانی