ارزیابی شاخص های اقتصادی، انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در تولید هندوانه (مطالعه موردی: استان ایلام)

سابقه و هدف: استفاده موثر از انرژی یکی از نیاز های اساسی کشاورزی پایدار است. افزایش تقاضا برای مواد غذایی باعث تشدید در مصرف کودهای شیمیایی، آفت کش ها، ماشین ها و سایر منابع طبیعی شده است که یکی از پیامدهای آن تاثیرات زیست محیطی نامطلوب بر آب، هوا و زمین می باشد. بنابراین لازم است اقدامات لازم در راستای افزایش بهره وری استفاده از منابع انرژی و کاهش اثرات زیست-محیطی انجام گیرد. هدف از این پژوهش تعیین الگوی مصرف انرژی، میزان انتشار گاز های گلخانه ای و تحلیل اقتصادی تولید هندوانه در شهرستان چرداول استان ایلام است. مواد و روش ها: اطلاعات مورد نیاز این تحقیق در سال ۹۷ از طریق پرسش نامه و مصاحبه جمع آوری شد و روش نمونه گیری از نوع تصادفی ساده بود. مقدار انتشار گازهای گلخانه ای در سیستم تولید هندوانه با استفاده از ضریب انتشار معادل "CO۲" برای نهاده های مختلف محاسبه گردید. شاخص های انرژی مورد بررسی شامل نسبت انرژی، بهروه وری انرژی، شدت انرژی و انرژی خالص بود. نسبت انرژی بیان گر نسبت بین کالری گرمایی محصولات خروجی و کل انرژی مصرف شده در عوامل تولید است. این شاخص بدون بعد بوده و مقدار انرژی به دست آمده، به ازای هر واحد مصرف انرژی، برای تولید را نشان می دهد. شدت انرژی نشان دهنده مصرف انرژی برای تولید یک واحد از محصول است. این شاخص بسته به نوع محصول کشاورزی، موقعیت و زمان متفاوت است و می تواند به عنوان شاخصی برای ارزیابی کارایی مصرف انرژی در سامانه های مختلف تولید مورد استفاده قرار گیرد. بهره وری انرژی عکس شدت انرژی است و از تقسیم مقدار محصول تولید شده بر انرژی مصرف شده به دست می آید و در حقیقت، بیان کننده مقدار تولید محصول به ازای هر واحد انرژی مصرف شده است. در این روابط، نسبت انرژی بدون واحد، انرژی خروجی بر حسب (Mj/ha)، انرژی ورودی برحسب (Mj/ha)، بهره وری انرژی بر حسب (Kg/Mj)، شدت انرژی بر حسب (Mj/Kg)، کل محصول تولیدی در دوره بر حسب ( (Kg/haو افزوده خالص انرژی بر حسب (Mj/ha) است. هم چنین محاسبه شاخص های اقتصادی نیز بر اساس شاخص های درآمد ناخالص، ارزش ناخالص تولید، هزینه های ثابت و متغیر، عملکرد، قیمت محصول و نسبت سود به هزینه برآورد گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای SPSS۲۵ و Exel استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که دو نهاده آب آبیاری و سوخت دیزل به ترتیب با ۰۱/۳۶ و ۲۱/۲۵ درصد، پرمصرف ترین نهاده های انرژی بر در تولید محصول فوق بودند. مجموع انرژی های ورودی و خروجی در تولید هندوانه ۸۹/۳۸۵۸۴ و ۹۳/۷۸۱۱۱۵ مگاژول بر هکتار محاسبه شد. نسبت انرژی، بهره وری انرژی، شدت انرژی و افزوده خالص انرژی به ترتیب ۰۲/۲، ۰۶/۱، ۹۳/۰ و ۰۴/۳۹۵۳۱ مگاژول برآورد گردید. مقدار کل انتشار گازهای گلخانه ای برابر ۴/۱۱۵۱ کیلوگرم دی اکسید کربن بر هکتار به دست آمد که بیش ترین میزان به ترتیب مربوط به کود دامی و سوخت دیزل با ۶/۴۸۹ و ۷/۴۷۶ کیلوگرم دی اکسید کربن بر هکتار محاسبه شد. نسبت سود به هزینه نیز ۸۵/۳ به دست آمد. نتیجه گیری: با توجه به مطالعه مذکور بیش ترین مصرف انرژی، مربوط به آب آبیاری و سوخت دیزل می باشد. بالاترین میزان انتشار گازهای گلخانه ای مربوط به مصرف کود دامی با ۶/۴۸۹ کیلوگرم و پس از آن سوخت دیزل با ۷۹/۴۷۶ کیلوگرم معادل دی اکسید کربن بر هکتار بود. لذا انجام تحقیقات در زمینه ی به کارگیری روش های خاک ورزی حفاظتی و کم خاک ورزی برای کاهش انرژی سوخت مصرفی و اثرات گلخانه ای ناشی از مصرف سوخت، پیشنهاد می گردد. هم چنین از آن جایی که نسبت سود به هزینه ۸۵/۳ محاسبه گردید، تولید هندوانه از توجیه اقتصادی برخوردار است ولی توجه به مساله آب در مکان یابی کشت این محصول ضروری است.

کلیدواژه ها:

هندوانه ، انرژی ، کشاورزی پایدار ، اقتصاد ، ایلام