تاثیر شرایط متفاوت آبی بر میزان وارثت پذیری و برخی خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیپ های گندم.

گندم (Triticum aestivum) مهمترین محصول زراعی از لحاظ سطح زیر کشت و میزان تولید بوده و نقش مهمی در تامین نیاز غذایی بشر دارد. در ایران گندم در شرایط اقلیمی مختلفی کشت می شود و در مراحل مختلف رشد در معرض تنش قرار دارد. تنش آبی مهمترین علت کاهش عملکرد گندم می باشد. اصلاح ارقام متحمل به خشکی از مهمترین راهکارهای مﻘابله با کمبود آب میباشد. صفات فیزیولوژیکی اهمیت حیاتی در بقاء و سازگاری گیاهان به تنش های محیطی دارند و از این رو توجه به شاخص-های فیزیولوژیکی به منظور مطالعه میزان مقاومت به خشکی یکی از جنبه های مهم مقاومت به خشکی در گیاهان و از اهداف این مطالعه به حساب می آید. به منظور بررسی تاثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر خصوصیات فیزیولوژیک و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقیاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال ۱۳۹۸ انجام شد. پس از تجزیه و تحلیل نتایج آزمایش اول، مواد ژنتیکی برای آزمایش سال دوم انتخاب شدند و در شرایطی مشابه شرایط کاشت آزمایش اول، کشت شدند و خصوصیات روزنه ای به عنوان گروه دیگری از خصوصیات فیزیولوژیک روی این ارقام اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که ازلحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی دار وجود دارد. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. ژنوتیپ اکسلی با دارا بودن راندمان مصرف آب بالا در شرایط متفاوت آبیاری نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای بیشترین و ژنوتیپ اهدایی ۸۲ دارای کمترین راندمان مصرف آب بود. در شرایط نرمال بیشترین عملکرد بیولوژیک در ژنوتیپ های اهدایی ۸۱ و اهدایی ۷۹ دیده شد به نظر می رسد این رقم با افزایش وزن بیوماس بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داده اند. ژنوتیپ اکسلی در شرایط آبیاری نرمال بیشترین RWC را نشان داد. در چنین شرایط آبی بیشترین میزان RWL در ژنوتیپ اکسلی نیز دیده شد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که ژنوتیپ اکسلی هرچند که دارای RWC بالایی بود اما قادر به نگهداری میزان آب نسبی موجود نبوده است. نتایج حاصل از اجزا واریانس صفات مورد ارزیابی نشان می دهد برای بیشتر صفات واریانس ژنوتیپی و فنوتیپی در شرایط نرمال بیشتر از تنش بود در واقع در شرایط نرمال امکان بروز تنوع ناشی از دسترسی آب در بین ژنوتیپ ها فراهم می شود. با توجه به نتایج مشخص می-شود که همه صفات به جز RWL از وراثت پذیری بالایی برخوردار بودند که نشان می دهد این صفات کمتر تحت تاثیر محیط قرارمی گیرند. با توجه به وجود تنوع ژنتیکی و میزان وراثت پذیری بالا برای صفات می توان از طریق گزینش و دورگ گیری اقدام به تولید ارقام مطلوب نمود. بررسی نتایج برای صفات خصوصیات روزنه نشان داد که با وقوع تنش خشکی تعداد روزنه در واحد سطح افزایش و ابعاد روزنه کاهش می-یابد. ارتباط منفی بین فراوانی تعداد روزنه و تحمل به خشکی در گندم وجود دارد اما رقمی متحمل تر است که تعداد روزنه بیشتر با اندازه کوچکتر داشته باشد. نتایج پژوهش نشان داد که تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات فیزیولوژیک مورد ارزیابی گردید. پایین بودن RWL و بالا بودنRWC به عنوان مکانیسمی از بقا شناخته شد و WUEبالا، به عنوان شاخصی از تحمل به تنش معرفی شد. نتایج نشان داد که RWC توسط اثرات افزایشی ژن کنترل شده و دارای وراثت پذیری بالایی می باشد؛ بنابراین می توان بازده ژنتیکی بالایی را از گزینش برای این صفت انتظار داشت. بررسی نتایج برای صفات خصوصیات روزنه نشان داد که با وقوع تنش خشکی تعداد روزنه در واحد سطح افزایش و ابعاد روزنه کاهش می یابد. ارتباط منفی بین فراوانی تعداد روزنه و تحمل به خشکی در گندم وجود دارد اما رقمی متحمل تر است که تعداد روزنه بیشتر با اندازه کوچکتر داشته باشد.

کلیدواژه ها:

گندم ، شرایط متفاوت آبیاری ، صفات فیزیولوژیک ، وراثت پذیری