اشتقاق توابع تولید محصول برای برآورد آب مجازی و قیمت آب آبیاری گندم

گندم یکی از راهبردی ترین محصولات کشاورزی در سراسر جهان است که تولید آن نقش مهمی در تغذیه انسان دارد. کمبود منابع آب و وقوع خشک­سالی های پیاپی در ایران، تامین آب برای کشت محصولات راهبردی همچون گندم را با چالش روبرو کرده است. از سوی دیگر، واردات زیاد گندم، ضرورت توجه به آب مجازی گندم و هزینه های ناشی از آن را دو چندان ساخته است. هدف از این پژوهش، تعیین مقدار آب مجازی سبز و آبی محصول گندم، تعیین قیمت آب مصرفی برای تولید گندم و بررسی جریان آب مجازی این محصول در کل کشور در یک دوره ده ساله بود. بدین منظور، داده های مربوط به سطح زیر کشت، مقدار تولید گندم و بارندگی برای سال های زراعی ۸۰-۱۳۷۹ تا ۸۹-۱۳۸۸ تهیه شد. مقدار تبخیر و تعرق پتانسیل گندم برای هر استان و کل کشور با استفاده از بسته نرم افزاری NETWAT به دست آمد. پس از محاسبه نیاز آبی خالص گندم با استفاده از تابع تولید فائو، بارش موثر نیز محاسبه و مقدار آب مجازی آبی و سبز و قیمت آب آبیاری تعیین شد. نتایج نشان داد که تغییر کاربری اراضی از دیم به فاریاب و نیز مدیریت نادرست بهره برداری از منابع آب و خاک، بدون توجه به اقلیم منطقه، افزایش سطح زیر کشت فاریاب، آب مجازی آبی و هزینه های ناشی از آن، کاهش سطح زیر کشت گندم دیم، آب مجازی سبز و محصول دیم در استان فارس را به همراه داشت. با وجود افزایش سطح زیر کشت گندم فاریاب در کل کشور در دو سال پایانی اجرای آزمایش (۸۹-۱۳۸۷)، محصول فاریاب کاهش یافت که سبب افزایش آب مجازی آبی و هزینه ها شد. چنین وضعیتی توجیه علمی، اقتصادی و زیست- محیطی ندارد و هزینه هایی که با این تغییر کاربری به دولت و کشاورزان تحمیل می­شود، قابل بازگشت نیست.

کلیدواژه ها:

تابع تولید فائو ، تغییر کاربری اراضی ، نیاز آبی گندم ، NETWAT