خودسازماندهی شهری در عمل: شناسایی الگویی برای درک اقدامات جمعی در محلات شهر سبزوار

مطالعات نشان می­دهد، مفهوم خودسازماندهی ­شهری می­تواند راهی را برای تحقق مشارکت واقعی شهروندان پیش­روی محققان قرار دهد. با وجود اهمیت این موضوع، به نظر می­رسد خلا شناختی عمده­ای در این زمینه در کشور وجود دارد. با توجه به ماهیت زمینه­گرای خودسازماندهی شهری، برای بهره­گیری از این مفهوم در توسعه­ی محلات کشور باید ابتدا شناختی از مفاهیم و عناصر خاص این پدیده در داخل انجام شود. هدف پژوهش حاضر شناسایی مفاهیم و مقولات خودسازماندهی­شهری در محلات شهر سبزوار و بررسی چگونگی ارتباط بین این مفاهیم و مقولات می­باشد. برای دستیابی به هدف مذکور در این پژوهش از روش نظریه­ی داده­ بنیاد چندگانه استفاده شده ­است و طی فرآیندی رفت­ و برگشتی به مرور متون نظری موجود و مصاحبه با ۱۸ نفر از کنشگران فرآیندهای خودسازماندهی شهری در سبزوار، مسئولان و متخصصان مسائل شهری پرداخته شد. طی فرآیند پژوهش ۴۲۳ کد اولیه، ۶۸ مفهوم و ۲۲ مقوله شناسایی­گردید. از میان مقولات بدست­آمده جریان ثابت انرژی به عنوان مقوله­ی محوری معرفی­­شده و الگوی پیشنهادی با تاکید بر شرایط علی، زمینه­ای، مداخله­گر و راهبردها و پیامدها ترسیم­ و ارائه گردید. مطابق با یافته­های پژوهش، جریان ارتباطات، تعاملات و تبادل ایده­ها، تجربیات و اطلاعات در میان کنشگران مختلف فرآیندهای خودسازماندهی شهری اعم از شهروندان، افراد کلیدی و مسئولان نهادهای رسمی، اساس فرآیندهای خودسازماندهی شهری مبتنی بر جامعه را تشکیل می­دهد. از این رو تلاش در جهت برقراری و افزایش جریان مذکور می­تواند بسترهای لازم برای شکل­گیری فرآیندهای خودسازماندهی شهری را فراهم آورد. برقراری و تداوم جریان اطلاعات و تبادل تجربیات در میان افراد سبب ایجاد علایق و منافع مشترک و نیز افزایش بینش و آگاهی شهروندان می­گردد. به منظور دستیابی به اهداف مشترک شهروندان، مذاکرات و توافقاتی درون اجتماع محلی و بین افراد گروه خودسازمانده یا شهروندان دخیل در فرآیندهای خودسازماندهی و نیز مذاکرات و توافقاتی بیرون از اجتماع محلی و میان کنشگران محلی و نهادهای دولتی رخ می­دهد. در خلال این مذاکرات، برنامه­ها و پروژه­های موردنیاز ساکنان تعریف شده و در نهایت، بودجه­ی مورد نیاز از کانال های مختلف از قبیل آوردهی مردمی، بودجه­های اختصاص یافته­ی محلی و تبدیل پتانسیل­های مختلف به یکدیگر تامین می­­گردد. از سوی دیگر، ساختارها و چارچوب­های قانونی تسهیل­کننده و مکانیسم­های مطلوب حاکمیتی و مدیریت شهری در سطوح کلان و محلی از قبیل وجود سیستم­های مدیریت شهری چندسطحی و تدوین قوانین انعطاف­پذیر و قابل تطبیق با شرایط محلی، بسترهایی هستند که اثرات مثبت و قابل توجهی در ایجاد و گسترش فرآیندهای خودسازماندهی شهری برجای می­گذارند. مطابق با یافته­های این پژوهش، فرآیندهای خودسازماندهی شهری، سبب ارتقاء ابعاد عملکردی، معنایی و زیست­محیطی می­گردد و دستاوردهای اقتصادی و مداخلات اجتماعی و رفتار محور را نیز به همراه دارد.

کلیدواژه ها:

: Urban Self-Organization ، Sabzevar City ، Participation ، Multi Grounded Theory ، خودسازماندهی شهری ، سبزوار ، مشارکت ، نظریه ی داده بنیاد چندگانه