تاملی بر نسبت علم اعداد و حروف در معماری اسلامی

چکیده: اعداد واجد دو وجه کمی و کیفی هستند و بر پایه بینشی که عمدتا در گذشته مورد اقبال بوده، این وجه کیفی آنهاست که روح معانی را در هندسه جاری می سازد. اعداد به تنهایی معنادار نیستند و گاهی با تکیه بر باورهای فرهنگی اقوام صاحب نقش نمادین و گاه در نسبت با حروف صاحب معنا می گردند که قسم دوم در دایره علم اعداد و حروف قابل بررسی است. هدف پژوهش این است که وجوه پنهان اعداد در تعامل با حروف (صفات و اسماء الهی) را در معماری اسلامی بررسی، و میزان، نوع و بیشترین استفاده از آن را تبیین، و بابی برای روشن کردن نقش رمزی اعداد در معماری اسلامی باز کند. عطف به هدف تبیین شده، این پژوهش در صدد فراهم آوردن زمینه لازم برای تحقیقاتی از این جنس است؛ بنابراین از نظر پیامد در دسته پژوهش-های بنیادی- نظری قرار خواهد گرفت. ماهیت وجوه پنهان اعداد و نسبت آن با حروف، خصوصا اسماء مقدسه در تعامل با انواع کاربردش در معماری اسلامی، مطلبی است که این پژوهش دنبال می کند؛ پس، از لحاظ فرآیند اجرا در دسته پژوهش های کیفی و با رویکرد تفسیری- تاریخی طبقه بندی خواهد شد که با منطق استنتاجی و تمثیلی سعی در روشن کردن پاسخ ها دارد. در نهایت جایگاه معماری در تعامل با علوم و خصوصا ریاضیات مشخص شده و با بررسی در متون، نسبت ریاضی دانان و معماران غیر از قرون اولیه اسلامی، اندک ارزیابی گردیده و جاری بودن ارتباط اعداد و اسماء در معماری اسلامی روشن شده و بیشترین استفاده از آن در فن ماده تاریخ (کتیبه نویسی) و سپس در طرح اندازی تعداد برخی اجزای بنا تایید گردیده و ارتباط آن با نظام پیمون (انتظام ابعادی فضاها) رد شده است.

کلیدواژه ها:

ریاضیات و معماری ، علم الحروف ، معماری ، حساب جمل ، ماده تاریخ ، نظام پیمون