مقایسه عقلانیت اسلامی با عقلانیت مدرن غربی

یکی از مسائل و مباحث دینی که حساسیت فوق العاده ای در زندگی فردی و اجتماعی دارد. موضوع «عقلانیت» است. در این مقاله عقلانیت در دین اسلام و عقلانیت در تفکر غربی (عقلانیت مدرن) مورد مقایسه قرار گرفته است. روش تحقیق از نوع اسنادی بوده است. به این صورت که با استفاده از منابع دست آول و منابع دست دوم دینی و نیز با بررسی نظریه های جامعه شناختی غربی پیرامون عقلانیت، مقایسه صورت گرفته است مراد از عقلانیت اسلامی عقلانیتی است که در دین جاوید و جهانی اسلام مطرح بوده و تار و چود این آیین مترقی و تماما وحیانی و جهانی به معنای حقیقی کلمه- را فرا گرفته، منزلتی تعیین کننده در تفکر دینی- اسلامی دارد. اما مراد از عقلانیت مدرن، عقلانیتی است که در دنیای غرب- با همه فرازونشیب هایش که پشت سر گذاشته- اکنون حاکمیت بلامنازعی دارد، و با اندیشه سکولاریستی آمیخته شده و از تفکر و ت عقل جامع و فراسود نگر و ماورایی جدا گردیده و دیانت و حیانی و توحید و خداپرستی را به چالش جدی واداشته است. این تفکر تلاش می کند تا دین را در کنج خانه ها و معابد، محبوس و محتوای آن را به اذکار و اخلاق فردی منحصر سازد و خود در همه عرضه هیا زندگی انسان مدرن سکولار حضور یابد. اما علاقنیت دینی آنچنان پویا، فراگیر و جامع نگر در دین مطرح شده که به عنوان «شریعت عقلانی» به همراه «شریعت و حیانی» همه عرصه های زندگی مادی و معنوی انسان مومن را دربر گرفته است. عقلانیت دینی حتی عقل جزئی نگر «عقلانیت مدرن» غربی را نیز شامل شده و با پالایش و پیراستن آن از امیال نفسانی و اهداف شیطانی، آن را به جایگاه بلندی می کشاند و تحت نوان «عقل معاش» در تدبیر امور زندگی و تکاپوی هستی برتر به کار می گیرد. نتیجه اینکه عقلانیت غربی فقط یک جنبه از عقلانیت اسلامی که عقل معاش است را دربر می گیرد. در حالی که عقلانیت اسلامی علاوه بر عقل معاش که ناظر به زندگی در این جهان است به زندگی انسان در سرای دیگر نیز توجه دارد و با توجه به این اعتقاد که زندگی انسان در جهان آخرت نتیجه اعمال انسان در همین زندگی دنیوی است. انسان را به سوی عقلانی عمل کردن می خواند که هم به نفع این دنیا و هم به نفع جهان آخریت اوست. بنابراین عقلانیت موجود در غرب عقلانیتی تک بعدی است.

کلیدواژه ها:

عقلانیت ، عقلانیت مدرن ، عقلانیت دینی ، عقل معاش