ابعاد کاربردشناختی و گفتمانی عبارات اشاره ای «این» و «آن» در گفت وگوهای روزمره زبان فارسی

در سنت مطالعاتی نقش گرایانه برای زبان سه کارکرد گزارهای (مفهومی)، متنی و بینفردی ملحوظ شد. در راستای این رویکرد، پژوهش حاضر بر آن است معانی مختلف «این» و «آن» را در فارسی توصیف کرده، و نشان دهد چگونه مبانی دستوریشدگی میتواند برای بررسی هم زمانی تنوع معنایی این عناصر زبانی به منزله نقشنمای گفتمانی به کار بسته شود. به این منظور، با استناد به الگوی نظری برخی زبانشناسان (Traugott & Dasher, ۲۰۰۲) از ابزار و مفاهیم این نظریه بهره گرفته شد و انواع کاربرد این عناصر زبانی در سه بافت گزارهای (مفهومی)، انتقالی و گفتمانی تحلیل شد. تحلیل دادهها، نشان میدهد «این» و «آن» در معنای گزارهای مفهومی به صورت برونزبانی، مرجع داری و متنی و همچنین در بافتهای انتقالی برای بازیابی اطلاعات زبانی، فرافکن اشارهای، بیان عواطف و احساسات، اجتناب از بیان صریح مفاهیم ناخوشایند و تشخیص مدلول به کار گرفته میشود. بررسی دادهها همچنین نشان میدهد، دستوریشدگی «این»، پس از بافتهای انتقالی ادامه یافته و به منزله نقشنمای گفتمانی در تغییر روند موضوعی گفتمان و ایجاد وقفه برای صورتبندی بخش آتی گفتمان (متنی)، برجستهسازی و تاکید روی بخش آتی گفتمان و ایجاد تقابل و بیان ارزیابی (ذهنی) و در بیان درخواست، پرسش و توصیه (بینذهنی) به ایفای نقش میپردازد. تنوع معنایی و دستوریشدگی و عناصر مذکور گرایش تغییرات معنایی تراگوت و داشر را تایید میکند. بااین حال، عناصر مذکور با توجه به اینکه در آغاز فرایند دستوریشدگی از معنای ذهنی برخوردارند، طیف غیرذهنی > ذهنی > بینذهنی تراگوت و داشر (۲۰۰۲) نمیتواند روند تغییرات معنایی عناصر مذکور را به درستی توصیف کند. لذا، طیف مذکور به صورت ذهنی غیرشخصی> ذهنی شخصی > بینذهنی پیشنهاد میشود. درمجموع، پژوهش نشان داد عبارات زبانی مذکور دارای تنوع معنایی و کاربردی بوده که اصول دستوریشدگی میتواند این پدیده را به خوبی توضیح دهد.  

کلیدواژه ها:

Bridging contexts ، Grammaticalization ، Discourse markers ، (inter) Subjectivity ، بافت های انتقالی ، دستوری شدگی ، نقش نمای گفتمان ، (بین)ذهنی شدگی.