بررسی انبارمانی توده های پیاز خوراکی (Allium cepa L.) بومی افغانستان در دو شرایط دمایی

پیاز خوراکی از نظر قابلیت انبارمانی دارای تنوع ژنتیکی زیادی است که شرایط محیطی از جمله دما نیز بر روی آن اثر می­گذارد. در این تحقیق قابلیت انبارمانی هشت توده پیاز خوراکی بومی افغانستان شامل «حنایی هرات»، «زرد هرات»، «قرمز هرات»، «مزارشریف»، «کابل»، «سرپل»، «قندوز» و «بلخاب»، به همراه رقم ایرانی «قرمز آذرشهر» و رقم تجاری «سویت گرانو» در دو دمای ۵ درجه سانتی­گراد و دمای انبار معمولی در طی ۱۲۰ روز (۶ دوره ۲۰ روزه) بررسی شد. این آزمایش از نیمه آبان تا نیمه اسفند سال ۱۳۹۰ در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. این پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل خرد شده بر پایه طرح کاملا تصادفی طرح ریزی و اجرا گردید. نتایج نشان داد بین ارقام از نظر صفات انبارمانی (درصد کاهش وزن، درصد سبزشدن، طول جوانه سبز شده و وزن جوانه سبز شده به وزن سوخ)، تفاوت معنی داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت. طی ۱۲۰ روز انبارداری در انبار معمولی، بیشتر توده ها با سرعت زیادی شروع به سبزشدن کردند، به صورتی که در توده های حنایی هرات، قرمز کابل، سرپل، بلخاب و قرمز آذر شهر، ۵۰ روز و در توده های بومی زرد هرات، مزارشریف و رقم سویت گرانو، حدود ۷۵ روز پس از شروع انبارداری حدود ۵۰ درصد از سوخ ها سبزشدند، اما توده بومی قندوز و قرمز هرات به ترتیب بیشترین و کمترین ماندگاری (۵۰ درصد سبزشدن پس از ۱۰۵ و ۳۵ روز در دمای انبار معمولی) را داشتند. کمترین کاهش وزن مربوط به توده قندوز (۳/۱۴ درصد در انبار معمولی و ۷/۱۲ درصد در ۵ درجه سانتی گراد) و بیشترین کاهش وزن مربوط به توده بلخاب (۶/۲۰ درصد در انبار معمولی و ۶/۱۴ درصد در ۵ درجه سانتی گراد) بود. همچنین بین دو شرایط دمایی از نظر صفات اندازه گیری شده در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی دار وجود داشت. اثر متقابل زمان و رقم در مورد صفات کاهش وزن و سبزشدن، در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شد، بنابراین الگوی کاهش وزن و سبزشدن ارقام طی دوره انباری با هم متفاوت بود. اثر متقابل زمان × شرایط دمایی در صفات کاهش وزن و سبزشدن در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. کاهش وزن در دمای ۵ درجه سانتی گراد روند خطی کاهشی و سبزشدن روند خطی افزایشی با شیب کم داشت، در حالی که در مورد دمای انبار معمولی یک الگوی منحنی شکل وجود داشته به طوری که در اواسط دوره، کاهش وزن کمتر و سبز شدن بیشتر بوده است. اثر متقابل دما×رقم، فقط در مورد کاهش وزن در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار شد. کاهش وزن سوخ ها، در دمای انبار معمولی در ابتدا و انتهای دوره انبارداری بیشتر بود، اما در دمای ۵ درجه سانتی گراد، کاهش وزن طبق یک مدل خطی در طول زمان انبارمانی کاهش یافت. درصد سبزشدن سوخ ها، در دمای انبار معمولی در فواصل ابتدایی دوره انبارداری با سرعت زیاد افزایش یافت و در فواصل انتهایی انبارمانی ثابت شد، اما در دمای ۵ درجه سانتی گراد، درصد سبزشدن طبق یک مدل خطی با شیب بسیار کمی در طول زمان افزایش داشت. در مجموع از بین ارقام و توده های بومی مختلف پیاز مورد بررسی در این پژوهش، توده بومی قندوز انبارمانی بیشتری داشت. تنوع زیادی در انبارمانی توده های پیاز بومی افغانستان وجود دارد که می تواند در برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

پیاز ، تنوع ژنتیکی ، دما ، سبزشدن ، کاهش وزن