تاثیر امید در سلامت معنوی از منظر قرآن و روایات

امید در لغت به معنای آرزو و چشمداشت (۱) و دراصطلاح به معنای باورداشتن به نتیجه مثبت اتفاقات و شرایط و یا تعلق دل به حصول محبوبی در آینده است (۲). سلامتی واژه ای عربی و از ریشه سلم و در اصل به معنای کسی است که از نیش مار در امان باشد (۳) و یا درخت تنومندی که آفت پذیر نیست و یا سنگ محکمی که ترک و شکستگی ندارد (۴). به طور کلی به در امان بودن از آفات سلامتی گفته می شود (۵) و پارسی زبانان نیز به آن تندرستی می گویند (۱). بی گزند و بی عیب بودن معنای دقیق سلامتی است. بنابراین، درک درست از سلامتی انسان با آفات و گزندهایش متصور است. برای سلامتی بشر با توجه به حوزه های آسیب پذیری اش، انواع مختلفی را می توان مطرح نمود؛ مانند سلامت جسمی، روحی، عاطفی، معنوی، اجتماعی، سلامت محیط زندگی و سلامت شغلی.سلامت معنوی شامل سلامت هر چیز غیرمادی است که مصداق بارز آن روح و همچنین باورها و اعتقادات بشر است که در روح جای دارد (اموری که در ظاهر دنیا دیده نمی-شود). معنویت ازطریق نگرشی مناسب و ایدئال به جهان زمینه را برای آرامش روان فراهم می سازد و خشنودی و رضایت از زندگی را به دنبال دارد (۶). ضرورت وجود معنویت در انسان مانند ضرورت وجود تنفس برای زنده بودن آدمی است (۷). امیدواری یکی از مولفه های بسیار تاثیر گذار برای رسیدن به آرامش و رضایتمندی و درنهایت سلامت معنوی است. بین امیدواری با رضایت از زندگی رابطه مثبت معناداری وجود دارد (۸). در منابع دینی واژه های «امل»، «رجا»، «طمع»، «عسی»، «لعل» و «تمنی» معنای امید را در خود جای داده است. علاوه براین، صفاتی مانند «رحیم»، «غفور» و «تواب» نیز معانی امیدبخشی دارد. به سبب امید است که انگیزه، اراده و عزم جدی برای رسیدن به اهداف ایجاد می گردد. امید احساسی است که بشر را به سوی شناخت حرکت می دهد و مشوق بزرگی برای کسب مهارت های رسیدن به هدف و همچنین مانعی بزرگ برای توقف انسان در مقابل مشکلات و موانع است. در این فرایند است که آرامش و رضایتمندی حاصل می شود که حاکی از سلامت معنوی است. بنابراین امید از بروز آفات و بلایایی که سلامت معنوی را تهدید می کند مانند نداشتن هدف، استفاده نکردن از فرصت ها، توقف در مقابل چالش ها و ناراحتی از شکست ها جلوگیری می-کند. ازاین رو، پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الامل رحمه لامتی»؛ «امید رحمت خدا بر امتم است» (۹) و امام علی (ع) نیز فرمودند: «اعظم البلاء انقطاع الرجاء»؛ «بزرگ ترین بلاها، ازدست رفتن امید است» (۱۰). بی شک خدا به عنوان قدرت مطلق جهان هستی، مهربان ترین مهربانان و سرمنشا تمام حکمت های متعالی، بهترین تکیه گاه و معتمدترین پناهگاه بشر است و امید به او سبب می شود که آدمی هیچ گاه از رسیدن به اهداف خسته نگردد و مشکلات فراروی او مانع تلاشش نشود؛ زیرا خدای مهربان را در همه حال ناظر بر خود و قادر بر کمک می بیند. در این صورت قرار و آرامشی در وجود آدمی ایجاد می شود که از سلامت معنوی اش حکایت دارد. به همین جهت است که در میان امیدواری ها، امید به خدا از همه امیدها موفقیت آمیزتر است. امیرمومنان (ع) فرمودند: «الرجاء لرحمه الله انجح»؛ «امید به رحمت خدا موفقیت آمیزترین امیدها است» (۱۱). خداوند متعال نیز به مومنان توصیه می کند که این عبارت را سرلوحه اندیشه و رفتار و گفتار خود گردانند: «خدا ما را کفایت می کند و بهترین حامی ما است» (آل عمران/۱۷۳) (۱۲) و متذکر می-شود: «بدانید که خداوند سرپرست و یار شما است که او نیکوترین سرپرست و بهترین یاور است» (الانفال/۴۰) (۱۲) و قطعا لازمه امید به خدا، ایمان به او است و فقط کافران از خدا مایوس می شوند: «از رحمت خدا مایوس نباشید، زیرا جز مردم کافر از رحمت خدا نومید نمی شوند» (یوسف/۸۷) (۱۲).با توجه به آموزه های دینی برخی از کارکردهای امید به خدا جهت رسیدن به سلامت معنوی بدین شرح است: ۱) امید به پیروزشدن بر دشمنان که اطمینان خاطر فراوانی ایجاد می کند؛ «شما امیدی از خدا دارید که آنها ندارند (نساء/۱۰۴) (۱۲) و امید است که خداوند از قدرت کافران جلوگیری کند» (نساء/۸۴) (۱۲). ۲) ازبین رفتن بازتاب اشتباه های گذشته و سختی ها و مشکلات فرارو که دغدغه های فراوانی را از انسان دور می کند؛ «از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد» (زمر/۵۳) (۱۲). ۳) خوش بین بودن در رسیدن به آرزوها که آرامش را در وجود آدمی حفظ می کند؛ «امیدوارانه ما را می خواندند» (انبیاء/۹۰) (۱۲). مولای متقیان علی (ع) می فرماید: «به راستی اگر شما امید به خدا داشته باشید به آرزوهای خود خواهید رسید و اگر به غیر خدا امیدوار گردید، آرزوها و امیدهای شما شکست می خورد» (۱۰). ۴) اطمینان به حصول فرصت های نو و اعتماد به وصول نعمت های جدید که سبب تاب آوری فراوانی می گردد؛ «امید است پروردگارمان بهتر از آن به ما عوض دهد» (قلم/۳۲) (۱۲). ۵) شکیبایی و صبوری که نتیجه امید به رحمت الهی است؛ «صبر می کنم، صبری زیبا. امیدوارم خداوند همه آنها را به من بازگرداند» (یوسف/۸۳) (۱۲). ۶) دوری از فسادگری و طغیانگری؛ «زیرا این گونه کارها آرامش درونی انسان را از بین می برد؛ و کسانی که به دیدار ما امید ندارند گفتند: چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم خود نمی بینیم. آنها در وجود خود تکبر ورزیدند و طغیانی سرکشانه کردند» (فرقان/۲۱). «به روز بازپسین امیدوار باشید و در زمین فساد نکنید» (عنکبوت/۳۶) (۱۲).درنهایت، می توان گفت امیدواری سبب نجات و رهایی از آفات و بلایا و گرفتاری هایی خواهد بود که می تواند سلامت معنوی بشر را تهدید کند. همچنین بدون امیدواری امکان وصول به آرامش و رضایتمندی در زندگی فراهم نمی گردد و امیدواری مومنانه به خداوند قادر مهربان از مهم ترین و موثرترین عوامل سلامت معنوی است.

کلیدواژه ها:

امید ، روایات ، سلامت معنوی ، قرآن