ارتباط دین و سلامت از دیدگاه ادیان الهی، منابع پزشکی نیاکان و برخی از آثار ادبی

در اوستا کتاب آسمانی حضرت زرتشت)ع(، که هزاران سال قبل از تورات و انجیل و قرآن، در سرزمین ایران، مورد استناد اجداد موحدمان قرار می گرفته است، چندین بار درباره ی ارتباط دین و سلامت، مطالب هایی درج شده و بر آن تاکید شده است. به طوری که در چند جای این کتاب درباره ی تاثیر نماز، دعا و معنویت بر درمان بیماران، مطلب هایی به چشم می خورد. مثلا در بخش اردی بهشت پزشکان، ممکن است سلامتی را به یاری دانش، کارد، گیاهان دارویی و معنویت درمانی )منثره( به کالبد « : یشت این کتاب آمده است کهو نیز در بخش هفتم از فرگرد ؛» می پردازند » معنویت درمانی « بیماران، بازگردانند ولی درمان بخش ترین پزشکان، کسانی هستند که به اگر پزشکان چندی با یکدیگر به درمان بیمار بپردازند، یکی با کارد پزشکی، دیگری با گیاه درمانی و « هفتم کتاب اوستا آمده است که « منثره(، این سومین است که بهتر از همه بیماری را از تن بیمار، دور می کند (» معنویت درمانی « آن دیگری با در آیه های متعددی از کتاب انجیل نیز به تاثیر معنویت و ایمان به خداوند، بر بازگرداندن سلامتی به کالبد بیماران تاکید شده و ایشان را فرستاد تا ...« : به صراحت آمده است ،» اعزام دوازده شاگرد « است، به طوری که در انجیل لوقا، باب نهم، آیه ی دو، ذیل عنوان به ملکوت خدا موعظه کنند و مریضان و در آن جا که شاگردان آن حضرت گاهی متوجه تاثیر اقدام های درمانی او ؛» را صحت بخشند می شوند و حال، آن که بعضا خود آن ها این اقدام ها را اجرا کرده اند، ولی بی تاثیر بوده است و در این باره، سبب را از پیامبر الهی جویا می شوند. آن بزرگوار در جوابشان می گوید بی تاثیری اقدام های درمانی شما به سبب ضعف ایمان شما است. همه ی این مثال ها حاکی از ارتباط دین و سلامت انسان است.البته هرچند ارتباط مستقیم و غیرمستقیم دین و سلامت را در تمامی دین های توحیدی به وضوح می توان دید، ولی این امر مهم، در جهت تکامل دین ها و تکامل فکری انسان های موحد، در طول زمان، سیر تکاملی آشکاری را طی می کند و در آخرین کتاب های آسمانی و نهایتا در قرآن کریم، به اوج می رسد؛ به گونه یی که نجات جان یک نفر انسان، به منزله ی نجات کل بشریت؛ و هلاکت عمدی یک نفر انسان، به معنی نابودی کل انسان ها تلقی می شود و یادآور می گردد که این موضوع مهم، به پیروان دین های توحیدی قبل از اسلام نیز گوشزد شده است.نکته ی ظریف دیگری که درباره ی سلامت و عامل های تامین کننده ی آن در ادبیات توحیدی این مرز و بوم به چشم می خورد، بیت معروف اقبال نامه ی حکیم نظامی است:سلامت در اقلیم آسودگیست کزین بگذری، جمله بیهودگیستکه با توجه به این که در این بیت، از اصطلاح بسیار پرمعنای » اقلیم آسودگی « استفاده شده است، بی شک این تعبیر می تواند به مفهوم آسودگی جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی باشد که اگر هر یک از این بعدها وجود نداشته و یا دچار کمبود باشد، نتیجه یی جز نخواهد داشت؛ زیرا آسایش انسان در سلامتی او است و سلامت، از اجزای چهارگانه ی مورد اشاره، تشکیل شده است. در » بیهودگی « همین باره، یکی از پیام های بسیار مهم داستان عشق های دروغین در مثنوی معنوی، در بیت معروف:گر خدا خواهد، نگفتند از بطر پس خدا بنمودشان عجز بشرنیز، درباره ی تاثیر معنویت در بازگرداندن سلامتی به کالبد بیماران است. در آن جا که پزشکان حاذق، بر بالین بیمار حاضر می شوند و حتی با یکدیگر مشورت می نمایند، ولی چون روح معنویت و استعانت از مبدا را در کالبد تشخیص های بالینی و آزمایشگاهی خود نمی دمند، اقدام های تشخیصی و درمانیشان بی تاثیر می ماند. اما به محض این که آن پزشک الهی بر بالین بیمار حاضر می شود و معنویت را نیز در اقدام های خود دخالت می دهد، به تشخیص درست می رسد. و امثال این ها، ظاهرا رویکردهای جدیدی به نظر می رسند، ولی » معنویت و سلامت « و » دین و سلامت « بنابراین هرچند مقوله ی در واقع موضوع هایی هستند که نه تنها ریشه در دین های الهی دارند، بلکه آمیخته با تاریخ پزشکی و بهداشت نیز هستند. در کتاب های پزشکی نیاکان و حتی در ادبیات غنی این مرز و بوم، به طور مستقیم و غیرمستقیم، موضوع دین باوری و دخالت خالق توانا در مراقبت از پا به عرصه ی پزشکی و بهداشت » علم مهذب « انسان ها یادآوری شده و آمده است که طبیبان بهره مند از معنویت، همواره با می گذاشته اند، که نمونه ی آن را در کتاب خفی علایی، کوچک ترین کتاب جیبی پزشکی دانشمند عالیقدر ایرانی، سید اسماعیلطبیب باید زمانی بر بالین بیمار، حاضر شود که شرط های امانت دینی و شفقت مردمی « : جرجانی، می توان ملاحظه کرد. وی می نویسد.». . . را به جای آورده و چشم و گوش و دست و زبان از همه ی ناپسندیدنی ها نگاه داشته باشد. در مجموع، از هر زاویه یی که به ارتباط دین و سلامت نگاه کنیم، این بحث جلوه های ویژه ی خود را متجلی می سازد و پیوند دیرینه آشکاری را به نمایش می گذارد و همان گونه که در این مختصر نیز یادآور شدیم، ارتباط دین و سلامت نه تنها در کتاب های دینی، بلکه در منبع های پزشکی نیاکان و کتاب های تاریخ و ادبیات نیز جلوه گر است، ولی متاسفانه در مقطع هایی از تاریخ، ظاهرا به فراموشی سپرده شده است. اما امروزه ارتباط دین و سلامت رویکردی جدید در کشورهای مختلف است که به آن می پردازند.