تعیین غلظت باقی مانده و بوم سم شناسی سموم آفت کش ارگانوفسفره در آب و خاک شالیزارهای شهرستان رودبار استان گیلان

سابقه و هدف: آب و خاک از اجزای مهم اکوسیستم بوده و کاهش کیفیت آنها موجب تاثیر بر محیط زیست و کشاورزی می شود، لذا ضروری است تا اثرات آفت کش ها بر منابع آب و خاک مشخص شده و با تعیین سطوح غلظت باقی مانده آنها در اراضی کشاورزی بویژه شالیزارها در جهت کنترل و مدیریت آنها اقدام شود. از این رو، هدف از از این مطالعه تعیین و ارزیابی سطح غلظت باقی مانده آفت کش های ارگانوفسفره در نمونه های آب و خاک اراضی شهرستان رودبار و بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آنها می باشد.مواد و روش ها: در این تحقیق، تعدد ۱۲ ایستگاه با استفاده از روش سیستماتیک تصادفی در اراضی شالیزاری شهرستان رودبار تعیین شد. در مجموع، ۲۴ نمونه شامل ۱۲ نمونه آب و ۱۲ نمونه خاک برداشت گردید. نمونه برداری از آب در بطری های ۱ لیتری تیره رنگ و نمونه-برداری خاک از لایه سطحی مطابق با روش استاندارد انجام گرفت. تمامی نمونه ها درون یخدان حاوی یخ خشک به آزمایشگاه منتقل شدند. اندازه گیری سموم آفت کش ارگانوفسفره با استفاده از روش استاندارد EPA ۸۰۴۱b‎ صورت گرفت. تمامی آنالیزها توسط دستگاه گازکروماتوگرافی با دتکتور جرمی در شرکت آریا شیمی شریف انجام شد. به منظور بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آفت کش ها از دو پایگاه داده به نام های مرکز ملی اطلاعات آفت کش ها و پایگاه داده ویژگی های آفت کش ها استفاده شد. این دو پایگاه اطلاعاتی وابسته به دانشگاه ایالتی اورگان، آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا و دانشگاه هرتفوردشایر می باشند. تحلیل آماری داده ها شامل تجزیه واریانس با استفاده از آزمون آنووای یکطرفه، مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن، همبستگی به روش پیرسون و آنالیز مولفه های اصلی به روش کوواریانس انجام شد. یافته ها: بر اساس نتایج، در نمونه های آب و خاک اراضی شالیزاری رودبار تعداد ۱۱ آفت کش ارگانوفسفره شناسایی گردید. اتیون (نام تجاری ستیون) در خاک و دیازینون (نام تجاری بازودین) در آب دارای بیشترین مقدار غلظت باقی مانده بودند. ایستگاه های شیخعلی طوسه۱و۲ و میرزاگلبند۱ با مقدار ۰۵/۴، ۹۹/۳ و ۴۹/۳ میکروگرم بر کیلوگرم بیشترین مقدار بقایای سم اتیون در خاک را داشتند. همچنین، ایستگاه های شیخعلی طوسه۲، میرزاگلبند۱ و حلیمه جان به ترتیب با ۹۶/۳، ۷۱/۱ و ۶۸/۱ میکروگرم بر لیتر دارای بیشترین مقدار آفت کش دیازینون در نمونه های آب بودند. نتایج نشان داد که اراضی پایین دست در محدوده امام زاده هاشم در مقایسه با اراضی بالادست در محدوده شهر رودبار دارای غلظت باقی مانده و بار آلودگی بیشتری هستند. میانگین غلظت باقی مانده در نمونه های خاک (۹۸۷/۰ میکروگرم بر کیلوگرم) بیشتر از نمونه های آب (۳۰۴/۰ میکروگرم بر لیتر) بدست آمد. بر اساس نتایج آفت کش های دیازینون، متیل پاراتیون، آزینفوس متیل، مالاتیون و اتیون در ایستگاه های مورد مطالعه اختلاف معنی داری را نشان دادند. مقایسه میانگین غلظت باقی مانده آفت کش ها با ویژگی های فیزیکوشیمیایی و اکوتوکسیکولوژی آنها نشان داد که از نظر پتانسیل خطر و سمیت برای آبزیان، غلظت آفت کش های بتاموینفوس، مالاتیون (مالتوس) و آزینفوس متیل (گوزاتیون ام) به ترتیب با ۰۴۳/۰، ۵۷۳/۰ و ۲۷۲/۰ میکروگرم بر لیتر بسیار بالا بوده که این آفت کش ها را در وضعیت خطر بالا و سمی برای آبزیان منطقه قرار داده است. نتیجه گیری: استفاده بیش از اندازه از سموم در اراضی کشاورزی باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی شده است. در نتیجه، پایش و ارزیابی بقایای آفت کش ها در اراضی شالیزاری بسیار مهم بوده زیرا پساب های آلوده از مزارع برنج به طور مستقیم به رودخانه ها تخلیه می شوند. با توجه به سطوح بالای غلظت باقی مانده برخی از آفت کش های ارگانوفسفره در منطقه ضروری است تا به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش آلودگی ضمن نظارت کارشناسان، دوره های آموزشی در مورد آشنایی کشاورزان با خطرات آفت کش ها برگزار گردد. همچنین به منظور مبارزه غیر شیمیایی با آفات، پیشنهاد می شود که از زنبور تریکوگراما بصورت تریکوکارت جهت مبارزه با کرم ساقه خوار برنج، تله های رنگی و مواد جلب کننده در شالیزارها استفاده گردد.

کلیدواژه ها:

شالیزار ، ارگانوفسفره ، بوم سم شناسی ، آفت کش ، آلودگی.