نظریه ‎های دولت در دوره پهلوی اول: مرور آسیب شناسانه

موضوع این مقاله، بررسی و نقد نظریه های دولت در ایران (دوره پهلوی اول) است. در باب دولت در دوره پهلوی اول پژوهش های گسترده­ای صورت گرفته است. در این پژوهش ها از صفاتی چون دولت مدرن، مطلقه مدرن، شبه پاتریمونیالیسم، اتوکراتیک، دیکتاتوری، شبه مدرنیسم، استبداد شرقی، استبداد ایرانی، وابسته، اقتدارگرای نوساز و ... استفاده شده است. تعدد و تنوع این مفاهیم حاکی از تعدد و تفاوت های مفهومی قابل توجهی است، که حائز بحث هستند. پرسش اصلی این است که چگونه می توان به طرح و نقد این دیدگاه ها پرداخت و چه بدیلی برای عنوان دولت در این دوره برشمرد؟ هدف این نوشتار طرح و نقد این تفاوت ها و تناقض های مفهومی و نیز نقد و بررسی دیدگاه های ارائه شده است که می تواند ادبیات نظری و تجربی این دوره تاریخی را تقویت نماید. در این نوشتار از روش فرامطالعه برای رسیدن به این مقصود بهره برده ­ام. نتایج بدست آمده تنوعی از دیدگاه­ها را نشان می­دهد و بر اساس معیارهای مورد وثوق در این مقاله، تعداد کمی از نوشته ­های مورد بررسی درک روشنی از مفهوم دولت، کارکردها و کارویژه­های آن در دوره جدید دارند، و نویسندگان در بسیار از موارد به دلیل خلط مفاهیم، تفاوت چندانی بین واژه­های دولت، حکومت، و رژیم که سه تاسیس متفاوت، ولی مرتبط هستند، قائل نشده­اند. بر اساس مبانی نظری دولت و نیز مستندات تاریخی دوره مورد بررسی، دولت در دوره رضا شاه از جنبه های مختلف شامل بستر تاریخی، زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کارویژه ­ها و اقدام­ها، قرابت قابل ­توجهی با دولت مطلقه دارد.

کلیدواژه ها:

دولت ، پهلوی اول ، دولت مطلقه ، دولت مدرن ، استبداد