واکاوی فعل اختیاری و چگونگی تکون آن در اندیشه علامه طباطبایی

«اختیار» به معنایی که انسان به نظر ساده و سطحی می پذیرد، تحقق ندارد. عوامل بسیاری- آگاهانه و ناآگاهانه- در تحقق فعل خارجی دخیل هستند. در پژوهش حاضر با روش تحلیلی، منطقی به دیدگاه علامه طباطبایی(ره) پرداخته می­شود که چه مراحلی را در بروز رفتار بیرونی فرد ترسیم نموده و کدام دلیل درونی یا بیرونی را سبب جهت دهی رفتار فرد معرفی می­کند. لازمه پاسخ به این پرسش بررسی مبادی فعل و عوامل انگیزشی موثر بر آن­ مبادی است که جمعا مراحل فعل را شکل می دهند. با غور در آثار علامه و تحلیل بیانات ایشان فهمیده می­شود که هر فعلی مسبوق به یک سری مبادی درونی و بیرونی از سنخ ادراکی، تحریکی است که طی چند مرحله(۹ مرحله درونی و دو مرحله بیرونی) به وقوع فعل می انجامد. عوامل درونی عبارت اند از: قوای نفس، علل غایی، گرایش­ها، ادراکات، شوق، اراده، قوه عامله، عمل و ملکات نفسانی. علاوه بر این، محیط بیرونی و بعث و هدایت های الهی نیز در نوع عمل و انگیزش فعل دخیل هستند. این مبادی و لایه­ها با فعل محقق در خارج تاثیر دوسویه به مثابه قوس صعود و نزول داشته و تاثیر مستقیمی بر فهم معنای اختیار، ملاک فعل اختیاری و دامنه آن دارد.

کلیدواژه ها:

فعل اختیاری ، مبادی فعل ، عوامل انگیزشی ، مراحل تکون ، علامه طباطبایی