بررسی کاشیکاری مسجد کبود تبریز و مسجد گوهرشاد مشهد

از عوامل تاثیرگذار در عظمت و زیبایی معماری ایرانی به خصوص در دوره اسلامی، مزین کردن مکانها با استفاده از هنر کاشیکاری می باشد. در ایران کاشیکاری معرق از قرن هشتم هجری شروع شد. اوج هنر کاشیکاری در ایران را می توان در بناهای عصر تیموری مشاهده نمود، از جمله مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد کبود تبریز. در این دوره شاهد استفاده از رنگ های مغولی در مایه های تابناک، بخشبندی سنجیده رنگ و اسلیمی های پر شاخ و برگ هستیم. در کاشیکاری مسجد کبود تبریز گویی نقاشی زبر دست روی کتابی تذهیب کارکرده و با استفاده از پوشش آجری، نمای بیرون آن کتاب را جلد کرده است، همچنین نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به چشم می خورد. در داخل مسجد شبکه های توری، مانند: ترنج های کتیبه ای به رنگ های زرد و سیاه توام با ترنج های شاخ و برگی سبز و زرد که بر زمینه ای از اسلیمی های ظریف به رنگ های سفید و فیروزه ای قرار دارند و نیز آیات قرآن کریم، اسماء خداوند و احادیث چشم نوازی می کنند. حال درمعماری بنای مسجد گوهرشاد استفاده از رنگ لاجورد موجب ایجاد فضایی آرامش بخش و معنوی شده است. در این بنا شاهد استفاده از نقوش تزئینی در ابعاد بزرگ بر روی کاشیکاری دیوارهای صحن، محراب، شبستان و گنبد هستیم. نقوش هندسی به کار برده شده در کاشیکاری مسجد گوهرشاد نسبت به مسجد کبود تبریز از تنوع بیشتری برخوردار است. انواع گره های هندسی شامل: اشکال مستطیل، لوزی، مربع، فرمهای پیچ و خم دار دایره ای و انواع ستاره نمایان است. مطالعه و مقایسه تطبیقی در باب کاشیکاری این دو بنا می تواند منجر به بازشناختن هویت فرهنگی آنها بشود. یافته های تحقیق نشان می دهد در هنر و معماری اسلامی، مسجد کبود تبریز، پیشرو در عرصه کاشیکاری معرق بوده و بیشتر نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به کار برده شده و تزئینات مسجد گوهرشاد شامل کاشی های معرق تلفیقی با آجر و شامل نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی هستند.

کلیدواژه ها:

کاشیکاری ، مسجد کبود ، مسجد گوهرشاد