تعیین منشا و سازوکارهای تشکیل چشمه های گوگردی و آبگرم تاقدیس سیاهکوه، جنوب غرب ایران، با استفاده از خصوصیات هیدروژئوشیمی و ایزوتوپی

چشمه­های گوگردی و آبگرم دهلران و دویرج با مشخصات فیزیکوشیمیایی متفاوت از تاقدیس سیاهکوه واقع در شمال شهر دهلران، جنوب غربی استان ایلام تخلیه می­شوند. به منظور تعیین مشخصات چشمه­های گوگردی و آبگرم تاقدیس سیاهکوه بررسی­های زمین­شناسی، هیدروژئولوژیکی، هیدروژئوشیمیایی و ایزوتوپی انجام گرفت. پایش آبدهی، دما، اسیدیته، میزان گاز سولفید هیدروژن و اکسیژن محلول در محل و آنالیز شیمی یون­های اصلی در آزمایشگاه به مدت یک سال به طور ماهانه انجام گردید. سنجش ایزوتوپ­های پایدار دوتریوم (۲H)، اکسیژن ۱۸ (۱۸O) و سولفور ۳۴ (۳۴S) در دو دوره خشک و مرطوب به منظور تعیین منشا آبها انجام شد. نمودارهای ترکیبی هیدروشیمی به منظور شناسایی فرآیندهای هیدروشیمی غالب استفاده شد. ژئوترمومتری مبتنی بر هیدروشیمی به منظور تعیین دمای مخزن و روابط بین ایزوتوپ­های پایدار با خط آب جوی محلی و جهانی به منظور تعیین منشاء آب چشمه­ها انجام گردید. درنهایت با جمع­بندی یافته­های زمین­شناسی، هیدروژئولوژی و هیدروژئوشیمی مدل مفهومی سازوکار چشمه­ها ارایه شد. بررسی زمین­شناسی و هیدروژئولوژی نشان داد که گسل­های عمیق موجود در تاقدیس سیاهکوه باعث ارتباط هیدرولیکی سازندهای کارستی ایلام و سروک با سازند تبخیری قدیمی و زیرین شده­اند. دمای بالای چشمه­ها به دلیل گردش عمیق آب­های نفوذی حاصل از ریزش­های جوی در امتداد شکستگی­ها و گسل­ها می­باشد. بررسی­های ژئوترمومتری سیلیس دمای مخزن چشمه­های گوگردی دهلران و دویرج را به ترتیب حدود °C۷۰ و °C۳۸ نشان داد. منشاء گاز سولفید هیدروژن (H۲S) چشمه­ها، فعالیت باکتری­های احیاء کننده سولفات تشخیص داده شد. علیرغم وجود شورابه­ها در میدان­های نفتی و گازی در منطقه، نسبت­های Na/Cl، SO۴/Cl و TDS/Br نیز نشان داد که شوری آب چشمه­های گوگردی دویرج و دهلران انحلال سازندهای تبخیری می­باشد. آنالیز ایزوتوپ پایدار گوگرد ۳۴ نیز منشاء سولفات موجود در آب چشمه­ها را سازندهای تبخیری نشان داد. آنالیز ایزوتوپ­های پایدار دوتریم و اکسیژن ۱۸ منشاء چشمه­های آبگرم و گوگردی دهلران و دویرج را ریزش­های جوی منطقه تعیین نمود.

کلیدواژه ها:

احیاء سولفات ، ایزوتوپ های پایدار ، چشمه گوگردی و آبگرم ، دهلران ، هیدروژئوشیمی