بررسی تنوع فیتوشیمیایی اسانس گیاه دارویی Perilla frutescens L. var. crispa در مناطق مختلف کشت

گیاه Perilla frutescens var. crispa  دارویی و معطر از تیره نعناعیان است که امروزه مصارف متعددی از جمله رفع یبوست، درمان آسم، ضدپیری، مراقبت از پوست و طعم دهنده دارد. با توجه به تاثیر شرایط اقلیمی محل رویش بر مقدار مواد موثره گیاهان دارویی، در این مطالعه، تغییر در محتوی و ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه کشت شده در مزارع تحقیقاتی چهار منطقه از کشور (رشت، نور، خرم آباد و نیشابور) در سال ۱۳۹۹ ارزیابی شد. اندام هوایی گیاه در مرحله رویشی جمعآوری و اسانس آن به روش تقطیر با آب بدست آمد. اندازهگیری کمی و کیفی ترکیبات شیمیایی اسانس با استفاده از گازکروماتوگرافی و گازکروماتوگرافی متصل به طیفسنج جرمی انجام شد. در بین مناطق مورد مطالعه نیشابور و رشت به ترتیب از بیشترین و کمترین ارتفاع از سطح دریا و از نظر طبقهبندی اقلیمی نیز، دو منطقه رشت و نور دارای تشابه بیشتری بودند. محتوای اسانس به ترتیب ۱/۴۵، ۱/۳۳، ۱/۲۶ و ۱/۱۶ درصد وزنی به وزنی برای گیاهان کشت شده در رشت، نور، نیشابور و خرمآباد بدست آمد. همچنین درمجموع ۲۸، ۲۷، ۲۵ و ۲۷ ترکیب به ترتیب در اسانس گیاهان کشت شده در مناطق نور، رشت، خرمآباد و نیشابور شناسایی شدند. (ای)-کاریوفیلن  (۴/۷-۴۲/۵۸ درصد)، آلفا-کادینول  (۲/۵-۸/۱۶ درصد)، (ای)-نرولیدول  (۸/۵-۳/۹ درصد)، آلفا- دهیدرو-الشولتزیا کتون (۱/۵-۲/۷ درصد)، سیس- دی هیدرو- آلفا- ترپینیل استات  (۰/۵-۱/۷ درصد) و اگوما کتون  (۲/۵-۰/۵ درصد) ترکیبات غالب در اسانس گیاه کشت شده در مناطق مختلف بودند. سزکوئیترپن های هیدروکربنه (۶۱/۲-۴۴/۹ درصد) بخش غالب نمونه های اسانس را به خود اختصاص دادند. آنالیز کلاستر بر اساس ترکیبات شیمیایی اسانس، مناطق موردمطالعه را در دو زیرخوشه گروهبندی کرد، به طوری که مناطق نور و رشت در یک زیرگروه و مناطق خرم آباد و نیشابور در گروه دیگر قرار گرفتند. نتایج نشان داد، مناطق با اقلیم معتدل برای بهبود کمیت اسانس و مناطق خشک و نیمه خشک در افزایش کیفیت اسانس گیاه مناسب هستند.

کلیدواژه ها:

اقلیم ، Perilla frutescens ، تغییرات محیطی ، سزکوئیترپن ، کاریوفیلن ، مونوترپن