مطالعات سند ملی آمایش سرزمین بخش انرژی (جلد اول - بررسی و تحلیل اسناد فرادست)
فایل این طرح پژوهشی در 30 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
چکیده طرح پژوهشی:
در گزارش سیاستی حاضر، مجموعه اسناد بالادستی و سیاستهای انرژی کشور در روند تحولات بخش انرژی
در نیمقرن گذشته در سطح کلان مورد بررسی و ارتباط آنها با موضوع آمایش سرزمین مورد توجه قرار گرفته
است. در فرایند مطالعه اسناد بالادستی سعی شده است به مبانی مطالعاتی برخی برنامهها و سیاستها که در
آنها موضوع جغرافیایی و منطقهای لحاظ شده، اشاره شود.
در نوشتار حاضر سیاستگذاری انرژی در دو مقطع تاریخی قبل از سال ۹۹۰۹ و بعد از آن مرور شده است.
مقدمه به نحوه تدوین سیاست و برنامه انرژی در سالهای قبل از ۹۹۰۹ پرداخته و مطالعات انرژی که توسعه
تعادل منطقهای انرژی مورد بحث آن بوده است را شرح میدهد.
۹۹۰۳ تدوین و به اجرا درآمده است، - در فصل دوم قوانین عمده و سیاستهای انرژی که در سالهای ۱۴
بررسی شده و دستاوردهای مهم در فرایند سیاستگذاری انرژی مرور گردیده است. در انتهای دوره زمانی
مذکور قوانین مهمی در رابطه با بهینهسازی انرژی تدوین و تصویب گردید که در آنها بهندرت به تعادل منطقهای
انرژی و سازگاری انرژی با محیطزیست و توازن آن با توسعه منطقهای توجه شده است.
در یک دهه گذشته سیاستگذاری انرژی در ایران با تغییراتی همراه بوده و تدوین سیاستهای کلی و
راهبردهای اساسی، محور توجه قرار گرفته است. در اغلب سیاستهای کلان بر بهینهسازی انرژی تاکید شده
است. در این دوره نیز همانند دورههای قبلی توسعه بخش انرژی بر عهده دولت است. به بیانی دیگر در چارچوب
سیاستهای انرژی در نیمقرن گذشته، بنگاهداری دولتی انرژی و انحصار دولتی اقتصاد انرژی شکل گرفته و
خروج از این ساختار، کمتر مورد نظر بوده است. در همان حال، تعادل منطقهای انرژی بر اساس گسترش
گازرسانی به اقصی نقاط کشور و بدون توجه به ویژگیهای منطقهای برقرار شده و به ندرت به بهرهبرداری از
منابع انرژی محلی و تامین خدمات انرژی از طریق پتانسیلهای محلی مانند معماری خاص منطقهای، توجه
شده است. حاکمیت انحصاری دولت بر اقتصاد انرژی و گسترش بنگاهداری دولتی در بخش انرژی سبب شده
است قیمتهای انرژی بهصورت دستوری تعیین شود و هزینه نهایی انرژی در تعیین زنجیره ارزش در سیستم
انرژیرسانی و توزیع انرژی در مناطق جغرافیایی مبنای تصمیمگیری نبوده است. پیامد این امر عدم بهرهبرداری
از منابع و پتانسیلهای محلی و منطقهای است و جریان انرژی کشور با سیستم انرژی کشورهای همسایه
بهصورت طبیعی پیوند نیافته و در پی آن، قاچاق انرژی در مناطق مرزی به یک فعالیت اقتصادی تبدیل شده
که پیامدهای اجتماعی را به دنبال داشته است.
در انتهای گزارش جمعبندی مباحث به همراه پیشنهاد تدوین سیاستهای راهبردی در برنامه آمایش سرزمین
بخش انرژی ارائه شده است. پیشنهادهای توسعه منطقهای بر اساس سیاستهای بخشی تنظیم شده و تعادل
بهینه انرژی در مناطق جغرافیایی بر این مبنا قابل پیگیری است.
پیش گفتار طرح پژوهشی
تنظیم روابط بین عوامل انسانی، اقتصادی و محیطی با انگیزه بهرهمندی از سرزمین در جهت استفاده شایسته و پایدار از توان انسانی و طبیعی، مورد توجه آمایش سرزمین است. به بیانی دیگر، آمایش سرزمین به دنبال چیدمان سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی برای تحقق مطلوبترین، عادلانهترین و پایدارترین سازمان فضایی در سرزمین است. در این راستا، بدیهی است که آمایش سرزمین در چارچوب اصول مصوب، از طریق حفاظت کاربریهای پایدار اراضی، افزایش بهرهوری، کارایی و بازده اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در تمام مناطق جغرافیایی، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقهای و هماهنگسازی تاثیرات فضایی– زمانی سیاستهای بخشی، استانی، منطقهای و ملی بهگونهای عمل کرده تا بتواند اهداف چشمانداز بلندمدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمین را بهصورت تحققپذیر، متوازن، پایدار و عادلانه عملی سازد. درمجموع میتوان چنین بیان داشت که آمایش سرزمین نوعی برنامهریزی فضایی راهبردی است که با بهرهمندی از خرد، دانش و بینش سرزمینی، به دنبال تحقق اهداف زیر است:
توسعه فضایی متعادل و متوازن سرزمین با رعایت توان اکولوژیک؛
حفظ وحدت و یکپارچگی سرزمین؛
بهرهوری بهینه از سرزمین، متناسب با ظرفیتهای فضایی و موقعیت مکانی همچون هاب ارتباطی و اقتصاد دریاپایه؛
توجه ویژه به قلمروهای خاص سرزمینی؛
کاهش اختلاف در بهرهمندی نواحی و اقوام گوناگون کشور از مواهب توسعه؛
ارتقاء بهرهوری و کارایی اقتصادی؛
ارتقاء رقابتپذیری بینالمللی، مبتنی بر فعالسازی مزیتهای مغفولمانده و خلق مزیتهای جدید سرزمینی و
ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان همه مناطق کشور.
آمایش سرزمین، با عنایت به اهمیت موضوع و ضرورت و نقش آن در نظام برنامهریزی همواره مورد تاکید سازمان برنامه و بودجه کشور بوده، به نحوی که در پنج دهه گذشته، چهار دوره مطالعات آمایش سرزمین در کشور تجربه شده است. در ادامه تلاشهای صورت گرفته برای تدوین سند ملی آمایش سرزمین؛ در دوره اخیر، پس از آغاز بهکار دولت تدبیر و امید و احیای سازمان برنامه و بودجه کشور، با توجه به اهمیت موضوع و با استناد به تکلیف قانونی ماده ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه، تدوین سند ملی آمایش سرزمین مدنظر قرار گرفت و انجام آن به مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری سپرده شد. متعاقب آن مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری، به منظور بهرهمندی حداکثری از مجموعه مطالعات و گزارشهای انجام شده در کشور؛ بهرهگیری از تمام اندوخته دولت و توان علمی کشور در راستای تدوین سندی جامع، به عنوان نقشه راه توسعه بلندمدت کشور، ساختار اجرایی تدوین سند ملی آمایش با هدف عضویت معاونت وزارتخانهها و دستگاههای اجرایی ذیربط و همچنین اساتید و صاحب- نظران برجسته کشور در ترکیب تمامی کارگروهها، شکل داد و بر این اساس مطالعات سند ملی آمایش سرزمین در قالب ۱۹ گروه مطالعاتی با حضور بیش از ۷۰ نفر از صاحبنظران برجسته کشور و کارشناسان مجرب در حوزههای جمعیتی، محیطزیست، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انجام پذیرفت که ماحصل آن تدوین بیش از ۴۰ جلد گزارش پشتیبان سند ملی آمایش سرزمین بوده که این گزارش بخشی از آن مجموعه است.
امید است نتایج حاصل از سند ملی آمایش سرزمین، راهنمای مناسبی برای تمامی ذینفعان بوده و نویدبخش تحقق توسعه پایدار در سرزمین ایران باشد. در پایان واجب میدانم مراتب تشکر و قدردانی صمیمانه خود از کلیه کسانی که در راهبری، هدایت و تدوین سند ملی آمایش سرزمین در قالب شورای مشورتی و سیاستگذاری، کمیته علمی و کمیته اجرایی سهیم بودهاند را ابراز دارم.
علیرضا آزموده اردلان
رئیس مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری
فهرست مطالب طرح پژوهشی
نویسندگان